Erken Avrupalılar neden koyu derili ve saçlıydı?
Erken devir Avrupalıların muhtemelen koyu saçlı, koyu gözlü ve koyu derili olduğu varsayım ediliyor. Demir Çağı’na, yani yaklaşık 3 bin yıl öncesine kadar açık saç, açık göz ve açık cilt Avrupa’da ender görülen özelliklerdi. Bu bilgiye, İtalya’daki Ferrara Üniversitesi’nden genetikçi Silvia Ghirotto’nun öncülüğündeki araştırma ile ulaşıldı.
Araştırmaya nazaran açık deri, saç ve göz renginden sorumlu genler Avrupa’da yaklaşık 14 bin yıl evvel, Üst Paleolitik Devir’in sonlarında fakat çok seyrek olarak görülüyordu.
Evrimsel bir avantaj mıydı?
Günümüzde Norveç, İsveç ve Finlandiya üzere Kuzey Avrupa ülkelerinde halkın yüzde 80’inden fazlası doğal olarak sarışın. Avrupa’nın geri kalanında ise sarı saç hâlâ istisna niteliğinde; birçok Avrupalı kahverengi saçlı. Tüm dünyada doğal olarak sarışın insanların oranı sadece yüzde 2 civarında.
Çalışmaya nazaran, açık tenin erken devir avcı-toplayıcılar için evrimsel bir avantaj sağladığı düşünülüyor. Daha az güneş ışığı alan ortamlarda açık deri, bedende daha fazla D vitamini sentezlenmesine imkan tanımış olabilir. Bu da sağlıklı kemikler, dişler ve kaslar için kritik.
Almanya’nın Wittenburg kentindeki bir müzede sergilenen bu “Ötzi” replikasının aslına pek uygun olmadığı belirtiliyor. “Buz Adam” aslında kel bir başa ve koyu bir deriye sahiptiFotoğraf: Jens Büttner/dpa/picture alliance
Öte yandan açık renkli gözlerin evrimsel olarak özel bir avantaj sağlamadığı, mavi ya da yeşil gözlerin genetik bir tesadüf yahut cinsel seçilim (eş tercihine dayalı evrimsel süreç) sonucu ortaya çıkmış olabileceği belirtiliyor.
DNA’ya ulaşmak kolay olmadı
Silvia Ghirotto liderliğindeki takım, 34 Avrupa ve Asya ülkesinden arkeolojik alanlardan alınan toplam 348 DNA örneğini tahlil etti. En eski örnek, 2008 yılında Batı Sibirya’da keşfedilen ve yaklaşık 45 bin yıl öncesine ilişkin Ust’-İşim bireyine ilişkin. Ayrıyeten İsveç’te bulunan, yaklaşık 9 bin yıllık SF12 bireyine ilişkin DNA örneği de bilhassa dikkat cazipti.
Ancak örneklerin birden fazla oldukça yıpranmış ya da eksik durumda. Bu formda bütünlüğü bozulmuş örnekler, bilimsel olarak “degrade” diye isimlendiriliyor. Araştırmacılar, kelam konusu bulguların direkt cilt, saç ve göz rengi üzere pigmentasyon özelliklerini okuyamadı. Bunun yerine, istatistiksel prosedürlerle bu özelliklere dair çıkarımlar yaptılar.
Erken Avrupalılar nereden geldi?
Yaklaşık 50-60 bin yıl evvel, birinci Homo sapiens kümeleri Avrupa’da kalıcı olarak yaşamaya başladı. Genetik olarak Afrika’daki atalarına hâlâ epeyce yakın olan bu beşerler, büyük oranda koyu cilt, koyu saç ve koyu göz genlerini taşıyordu.
İtalyan Alplerinde bulunan ve son derece uygun korunmuş vaziyetteki buzul mumyası “Ötzi” Bakır Çağı’na ilişkin ve yaklaşık 5300 yaşındaFotoğraf: Marco Samadelli/AP/picture alliance
Elbette vakit zaman mavi gözlü bireyler üzere istisnalar olmuş olabilir. Lakin araştırma sonuçlarına nazaran, örneğin yaklaşık 5 bin yıl evvelki Bakır Çağı’nda bile insanların birden fazla hâlâ koyu saçlı ve koyu deriliydi. DNA tahlilleri, erken Avrupalıların yüzde 63’ünün koyu ciltli, sırf yüzde 8’inin ise açık ciltli olduğunu gösteriyor.
Kuzey Avrupa’da, örneğin İsveç’te, yaklaşık 3 bin yıl evvel açık saç ve göz rengine sahip bireylerin sayısında artış görülmeye başlandı. Açık pigmentasyona geçişin, iklimsel ve göç temelli değişimlerle ne ölçüde ilişkili olduğu şimdi tam olarak açıklanabilmiş değil. Açık cilt, saç ve göz renginin evrimsel avantajları da hâlâ kesin olarak bilinmiyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
