Mısır’ın sessiz halklarından kültürel direniş: Kadim lisanlar ayakta kalabilecek mi?
Mısır’ın 118 milyonu aşan nüfusu içinde üç topluluk, dilsel ve kültürel varlıklarını kaybetmeme uğraşı veriyor: Kıptîler, Nûbîler ve Berberîler.
Bu topluluklar, Arapçanın baskın lisan haline gelmesiyle birlikte hem kamusal hem özel alanda lisanlarını yitirme riskiyle karşı karşıya.
Youssra el-Sharkawy’nin Al-Monitor için hazırladığı habere nazaran, bu halklar “sessiz asimilasyona” karşı adeta vakitle yarışıyor.
KIPTÎCE: ESKİ MISIR’IN SON NEFESİ
Kıptî lisanı, hiyerogliflerden bugüne uzanan Eski Mısır lisan ailesinin son halkası. Günümüzde bu lisanı konuşanların sayısı epey az.
Ancak Kahire’deki Fransisken Kıptî Araştırmaları Kültür Merkezi’nde misyon yapan Amr el-Şarkavi üzere isimler, bu mirası yaşatmak için gayret harcıyor.
Al-Monıtor’un haberine nazaran, El-Şarkavi, üniversite yıllarında ailesinin reaksiyonlarına karşın Kıptîce öğrenmeye karar vermiş. Şöyle anlatıyor:
“Bazı beşerler bana, ‘Kıptîce yerine neden Arapça ya da Kur’an çalışmıyorsun?’ diye sordu. Lakin Kıptîce, Arapça’dan evvel Mısırlıların konuştuğu kadim lisanın son formudur.”
Bugün doktora seviyesinde Kıptîce eğitimi alan el-Şarkavi, çevrimiçi derslerle lisanı genç jenerasyonlara da ulaştırıyor. En eski Kıptî yazılı metin olan Heidelberg 414 papirüsü M.Ö. 3. yüzyıla tarihleniyor.
NÛBÎCE: ASVAN’IN MELODİSİ, SESSİZLİĞE KARŞI DİRENİŞ
Mısır’ın güneyindeki Asvan vilayetinde konuşulan Nûbîce, UNESCO tarafından “tehlike altındaki diller” ortasında gösteriliyor. Gharb Soheil, Heisa ve Anakato üzere köylerde hâlâ konuşulan lisan, genç nesillerde ise süratle kayboluyor.
65 yaşındaki Nûbî şair Ahmed Essa, 15 yılı aşkın müddettir YouTube’da Nûbîce dersleri veriyor. Birebir vakitte Nûbî müziği ve şiirini dijital mecralarda yaşatmaya çalışıyor. Essa için lisan yalnızca bir bağlantı aracı değil, hafızanın kendisi:
“Yeni kuşaklar ortasında Arapçanın yayılması bizi kaygılandırıyor. Nûbî lisanı, kültürün taşıyıcısı. Onu kaybedersek, hafızamızı da kaybederiz.”
BERBERÎCE (SİWÎ): SİWA VAHASI’NDA VAKİTLE YARIŞ
Mısır’ın batısındaki Siwa Vahası’nda yaşayan Amazigh (Berberî) topluluğu, “Siwî” ismini verdikleri lisanlarını yaşatmaya çalışıyor. Kestirimlere nazaran bu lisanı yaklaşık 40 bin kişi konuşuyor. Lakin son yıllarda yaşanan nüfus hareketliliği, bu lisanı önemli bir tehlike altına sokmuş durumda.
Siwa’lı gençlerden Koila Agneby, yaşlılardan öğrendiği Siwî lisanını Facebook ve YouTube üzerinden aktarıyor. Ona nazaran sorun sadece lisan değil, bütün bir hayat şeklinin silinme riski:
“Son 15 yılda Siwa’ya öbür bölgelerden beşerler yerleşti. Evlilikler yoluyla bizim topluluğumuza karıştılar ve çocuklarına Arapça öğrettiler. Bu değişim, Berberî kültürünü tehdit ediyor.”
“DEVLET ADIM ATMALI”
Mısır Amazigh topluluğunu Dünya Berberî Kongresi’nde temsil eden Amani el-Vaşahi, devletin kültürel mirası muhafaza konusunda gereğince adım atmadığını belirtiyor. Ona nazaran, Siwa’daki turistik işletmeler dahi mahallî lisanı geri plana itiyor:
“Mısır’daki Amazigh kültürü önemli bir Araplaşma tehdidi altında. Siwa’da devlet eliyle lisan kursları açılmalı, eğitim desteklenmeli.”
Kıptîce, Nûbîce ve Siwî… Her biri binlerce yıllık geçmişe sahip bu lisanlar, bugün birkaç öğretmenin uğraşıyla, köylerdeki yaşlıların belleğiyle yaşıyor. Arapça’nın egemenliğinde eriyen bu lisanlar, yalnızca irtibat aracı değil; birebir vakitte birer kimlik, tarih ve direniş alanı.
