Suudi Arabistan’ın “Filistin devleti” atılımlarının şifreleri

Suudi Arabistan’ın Filistin devletinin tanınmasına dönük memleketler arası alanda teşebbüslerini ağırlaştırması büyük merak uyandırıyor.

Bazı siyasi gözlemciler, Suudi Arabistan’ın Ortadoğu’da barışı tesis etme fırsatını sunacağını söyledikleri bu teşebbüslerine hayranlık duyuyor, Körfez ülkesinin bu atılımlarıyla “diplomaside ustalık dersi” verdiğini söylüyor.

Ancak öbür birtakım gözlemciler ise Suudi Arabistan’ın “gösterişten ibaret” olarak tanımladıkları bu teşebbüsleriyle aslında insan hakları ihlallerini örtbas ederek memleketler arası alandaki makûs imajından kurtulmaya çabaladığına işaret ediyor.

Peki süreç nasıl ivme kazandı?

Aslında Riyad, Filistin devletinin daha fazla ülke tarafından tanınmasını sağlamaya dönük teşebbüslerini yaklaşık bir yıl evvel ağırlaştırmaya başladı.

Suudi Arabistan Eylül 2024’te Norveç ile birlikte “İki Devletli Tahlilin Uygulanması için Global İttifak” teşebbüsünü başlattı. Birinci toplantıya da Riyad mesken sahipliği yaptı.

Daha sonra Aralık 2024’te, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Şurası’nda yapılan oylamada devletlerin çoğunluğu İsrail ile Filistin toprakları ortasındaki ihtilafın iki devletli tahlil ile çözülebileceği görüşünü bir sefer daha teyit etti. 157 “evet” oyuyla kabul edilen karar tasarısında ayrıyeten Ortadoğu’da kalıcı, adil ve kapsamlı bir barış inşa edilmesi için konferans düzenlenmesi talebi de yer aldı.

Geçen hafta da Suudi Arabistan ve Fransa bu gaye doğrultusunda konferans düzenledi. Konferans sırasında ve sonrasında Fransa, Kanada, Malta, İngiltere ve Avustralya üzere pek çok ülke Filistin devletini kaideli olarak tanıma iradesini beyan etti.

Ayrıca konferans sonunda yedi sayfalık “New York Bildirisi” yayımlandı. Bu bildiri, Arap Birliği ve Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerin yanı sıra Türkiye’nin de ortalarında yer aldığı başka 17 ülke tarafından imzalandı.

New York Bildirisi neden muvaffakiyet olarak bedellendiriliyor?

İki devletli tahlile giden etaplı bir yol haritası öngören bildiride 7 Ekim 2023’te İsrail’i maksat alan saldırıyı düzenleyen Hamas’a silah bırakma, elindeki rehineleri özgür bırakma ve Gazze’deki idarenin liderliğini devretme daveti yapılıyor.

Bildiride, “Ayrıca İsrail’in Gazze’deki sivillere ve sivil altyapıya yönelik taarruzlarını, işgali ve açlığı kınıyoruz, bu devasa boyutta bir bir insani felakete yol açmıştır” sözleri de yer alıyor.

Bildirinin Arap Birliği üyesi 22 ülke tarafından imzalanmış olması kıymetli bir gelişme olarak görülüyor zira bir birden fazla birinci kere Hamas’ı bu kadar aleni bir biçimde kınamış oldu.

Suudi Arabistan’ın, Fransa ile birlikte bunu sağlamış olması, muvaffakiyet olarak bedellendiriliyor.

Rice Üniversitesi Baker Kamu Siyaseti Enstitüsü’nün Ortadoğu uzmanın Kristian Coates Ulrichsen, DW’ye Suudi Arabistan’ın Arap ve İslam dünyasındaki pozisyonunun taşıdığı ehemmiyete vurgu yaparken “Mekke ve Medine’nin idaresinden sorumlu olması nedeniyle Suudi Arabistan’ın yaptığı her şey bir tartı taşıyor” değerlendirmesini yapıyor.

Suudiler neden artık bunu yapıyor?

Suudi Arabistan, Hamas’ın Ekim 2023’teki akınıyla başlayan Gazze savaşından evvel İsrail ile münasebetlerini olağanlaştırmaya dönük adımlar atıyordu. Lakin Filistinlilerin durumunu gözardı etmekle suçlanan Suudi Arabistan, tıpkı vakitte “Filistin halkına ihanet etmekle de” suçlanıyordu.

İşte birtakım gözlemciler Suudilerin son ataklarla Arap ve İslam dünyasındaki bu olumsuz imajından kurtulmaya çalıştığını sav ediyor.

Washington merkezli niyet kuruluşu Milletlerarası Körfez Forumu’ndan Suudi analist Aziz Alghashian ise kaleme aldığı bir yazıda aslında Suudi Arabistan’ın İsrail ile bağlarını olağanlaştırmak istemesinin yeni bir gelişme olmadığına dikkat çekiyor. Bunun yanlış bir algı olduğunu vurgulayan Alghashian, “Suudi Arabistan’ın İsrail ile alakaları olağanlaştırma isteği aslında 1960’ların sonlarına kadar uzanır” bilgisini paylaşıyor.

Bununla birlikte Suudi Arabistan’ın Filistin devletine, yani Ortadoğu ihtilafına iki devletli tahlil planına dayanağı de yeni değil. Hatta 2002 yılında Suudi Arabistan Hükümdarı Abdullah (o devir Veliaht Prensi) “Arap Barış İnisiyatifi” teklifini yapmış, aynı yıl Arap Birliği ülkeleri, işgale son vermesi ve bir Filistin devletinin kurulması kuralıyla İsrail’i tanıma ve bağları olağanlaştırma teklifini kapsayan insiyatife dayanak açıklamıştı.

Ancak vakit içersinden farklı nedenlerden dolayı bu insiyatif raydan çıktı. Bilhassa Arap Baharı bölge ülke idarelerinin dikkatlerini kendi ülkelerine odaklamasına yol açtı.

Ama Gazze savaşı denklemi tekrar değiştirdi ve Suudi Arabistan başta olmak üzere pek çok bölge ülkesi artık Gazze’de yaşananları gözardı eden siyasetler izleyemiyor.

Ve Ortadoğu uzmanın Kristian Coates Ulrichsen, geçen hafta kabul edilen New York Bildirisi’ni, 2002 yılındaki Arap Barış Girişimin’nin yine canlandırılması olarak pahalandırıyor.

Ulrichsen, “Şimdi, Gazze’deki durumun aciliyeti ve Batı Şeria’da berbatlaşan şiddet olayları, muhtemelen Suudilerin bu kadar yıkım ve insani acı karşısında sessiz kalamayacakları hesabını yapmalarına neden oldu” diyor.

Diğer stratejik hesaplar neler?

Uzmanlar, Suudi Arabistan’ın Filistin devletinin tanınmasına dönük stratejisinde başka kimi etkenlerin de rol oynadığı görüşünde.

Bunların başında Riyad’ın iktisat stratejisi ve planlarının geldiği belirtiliyor. Suudi Arabistan bir müddettir iktisadını petrolden uzaklaştırarak çeşitlendirmeye çalışıyor, bu gayesine ulaşması için de bölgesel istikrar kilit ehemmiyet taşıyor.

Arapça yayın yapan medya kuruluşu Raseef22, geçen hafta yayımladığı bir tahlilde “Suudi Arabistan, Arap Barış Teşebbüsü’nü memleketler arası ehemmiyete sahip bir siyasi kaldıraç haline getirerek Arap-İslam oy bloğu oluşturdu, Batı ile güç ve deniz güvenliği müzakerelerinde nüfuz kazandı ve tahminen de en kıymetlisi, (Gazze) savaşı sonrası mimaride pozisyonunu sağlamlaştırdı” değerlendirmesi aktarılıyor.

Girişimler sonuç verir mi?

Suudi Arabistan’ın Fransa takviyesiyle ağırlaştırdığı teşebbüslerinden sonuç alıp alamayacağı şimdi bilinmeyen.

Kristian Coates Ulrichsen, “Henüz nereye varacağını söylemek için erken. Lakin İngiltere ve Kanada’nın Filistin’in şartlı tanınması konusunda açıklamalar yapması, Suudi-Fransız teşebbüsünün ibreyi hareket ettirdiğini gösteriyor” diyor.

Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan, geçen haftaki New York toplantısından sonra daha fazla BM üyesi ülkeye Eylül ayında yapılacak BM Genel Şura toplantısı öncesinde bildiriye dayanak verme daveti yaptı. Bu davetinin olumlu karşılık bulma ihtimali var.

Ama hem İsrail hem de ABD, Suudi-Fransız ortak teşebbüsüne tenkitler yöneltiyor.

Trump idaresi bunu “reklam hedefli bir gösteri” olarak nitelendirdi. İsrail’in BM nezdindeki büyükelçisi ise konferans organizatörlerini “gerçeklikten kopuk tartışmalar ve toplantılar düzenlemekle” suçladı.

Oysa yorumcu ve müellif Faisal J. Abbas’ın geçen hafta Semafor için kaleme aldığı yazıda Suudi-Fransız diplomatik teşebbüsün aslında ABD’nin stratejik çıkarlarıyla örtüştüğüne, bölgede çatışmalardan çıkış yolu sunduğuna dikkat çekti.

Bu yol haritasının bölgeyi istikrara kavuşturabileceğini savunan Abbas, “Bu sayede ABD’nin bölgede askeri müdahalede bulunması gereksinimi azalabilir” görüşünü kaydetti. Uzmana nazaran bu birebir vakitte çok sağın Batı Şeria’yı ilhak etme talepleri ve öbür maksimalist durumları terk etmeye istekli olması durumunda İsrail’e de uzun vadeli güvenlik garantileri sunuyor.