Susuzluk alarmı: Tarladan sofraya fiyatlar artacak
“Verim yarı yarıya düştü, borçla ekim yapıyoruz.”
Çorum’un Alaca ilçesinde çiftçilik yapan Ümit Ayduğan, DW Türkçe’ye kuraklığın tarlalardaki tesirini şöyle anlatıyor:
“Buğdaydan da ayçiçeğinden de nohuttan da randıman alamıyoruz. Geçen yıla nazaran verimimiz yarıya düştü. Girdi maliyetlerimiz yüzde 100 artıyor lakin eserimiz yüzde 30 civarında pahalanıyor. Bu da bizi ziyana sokuyor.”
Gelecek yıl için telaşlı olduğunu lisana getiren Ayduğan, istediği tohumu atamadığını, gübreyi alamadığını, bakım yapamadığını belirtiyor. Hava olağana dönse bile hem randımanın hem de kalitenin düştüğünü söyleyen Ayduğan’a nazaran bu yılki üzere bir tablo tekrarlandığında “çiftçi büsbütün batar.”
Ayduğan takviyelerin zamanlamasına da reaksiyon gösteriyor: “Zamanında verilmeyen para dayanak sayılmaz. Çiftçi ya bankaya ya kooperatife ya da tefeciye borçlanıyor; borçla ekim yapıyor.”
Kuraklık tarımı vurdu
Türkiye’nin dört bir yanında yağışların azalması barajların doluluk oranlarını kritik düzeylere çekti. Bursa’nın içme suyu kaynaklarından Nilüfer Barajı büsbütün kurudu. Doğancı Barajı’nda doluluk oranı yüzde 19’a kadar geriledi.
İzmir’de ise Tahtalı Barajı’nda su düzeyi yüzde 7’nin altına indi. Ülke genelinde barajların doluluk oranı yüzde 42’ye kadar düşerken, geçen yıl tıpkı periyotta bu oran yüzde 53’tü.
İzmir Tahtalı Barajı’nda su düzeyi yüzde 7’nin altına düştü.Fotoğraf: DHA
Tehlike sadece barajlarla hudutlu kalmadı. Burdur Gölü ve Akşehir Gölü üzere sulak alanlar son yıllarda süratle çekildi, kimi göller büsbütün kurudu.
Afetler zincirleme tesir yaratıyor
DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) Ziraat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Lideri Baki Remzi Suiçmez, tarımın tabiata bağımlı stratejik bir kesim olduğuna dikkat çekiyor.
Suiçmez’e nazaran kuraklık, don, dolu, sel ve fırtına üzere afetlerin yanı sıra sarsıntı ve yangın üzere olaylar da tarla, bağ, bahçe ve seralarda üretimi olumsuz etkiliyor. “Bu süreç yalnızca çiftçiyi değil, tüketiciyi ve ihracatçıyı da zincirleme biçimde etkiliyor” diyor.
Suiçmez, ziraî üretim alanlarında hasar, toprak yapısında bozulma, su kaynaklarında azalma, buna bağlı randıman ve kalite kaybı yaşandığını; bunun üretici gelirini düşürdüğünü ve üretimden vazgeçişleri hızlandırdığını belirtiyor. “Arz açığı oluştuğunda ulusal besin arzı daralıyor, fiyatlar yükseliyor ve sağlıklı besine erişim zorlaşıyor” diye ekliyor.
Bitkisel üretimde düşüş
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bu yıla ait birinci bitkisel üretim kestirimleri, Mayıs ayında açıklandı. Bilgiler, kuraklığın tesirini resmi sayılara da yansıttı.
Tahıllar ve başka bitkisel eserlerde üretimin evvelki yıla nazaran yüzde 4,1 azalacağı öngörülürken zerzevat üretiminde yüzde 1,7, meyveler, içecek ve baharat bitkilerinde ise yüzde 24,4 oranında düşüş bekleniyor.
Fındıkta bu yıl rekolte düştü.Fotoğraf: Efnan Demireren/DHA
Buğdayda yüzde 5,8, arpada yüzde 8, yulafta yüzde 23,1 oranında azalma kestirim ediliyor. Patateste yüzde 13, fındıkta yüzde 27,5, Antep fıstığında yüzde 54,6 oranında düşüş öngörülüyor. Elmada yüzde 38,7, kirazda yüzde 55,7, üzümde yüzde 18,6 ve kayısıda önemli gerilemeler öne çıkıyor. Buna karşılık mısır ve ayçiçeği artış beklenen birkaç eser ortasında.
Somut tedbirler süratle devreye girmeli
Suiçmez, bu tablo karşısında ziraî siyasetlerde önemli yapısal dönüşüm gerektiğini belirtiyor. Ziraî Kuraklıkla Gayret Stratejisi ve Hareket Planı’nın kağıt üzerinde kalmaması gerektiğini, Devlet Su İşleri’nin altyapı yatırımlarının tamamlanması, çağdaş sulama sistemlerine geçilmesi, kuraklığa ve dona sağlam tohumların yaygınlaştırılması gerektiğini söz ediyor.
Tarım sigortası sisteminde de ıslahat gerektiğini söyleyen Suiçmez, poliçe maliyetleri ve hasar tespitlerindeki sıkıntıların çözülmesi gerektiğini, sigortanın kamu takviyesiyle yaygınlaştırılmasının koşul olduğunu aktarıyor. Suiçmez’e nazaran üreticinin iklim risklerine karşı tek başına ayakta kalması mümkün değil; devletin afet öncesi, anı ve sonrası için sistematik bir takviye düzeneği kurması gerekiyor.
“Su kaynaklarının korunması hayati önemde”
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) Genel Lideri Şemsi Bayraktar ise yaptığı açıklamayla kuraklıkla birlikte kirlilik baskısına dikkat çekti.
Bayraktar, Mudurnu Çayı’nda fabrika atıkları nedeniyle hayvanların zehirlendiğini ve tarım topraklarının kirlendiğini hatırlattı. Yapılan çalışmalar sonucu su kirliliğinin 81 ilin 75’inde öncelikli yahut kıymetli bir sorun olarak tespit edildiğine işaret eden Bayraktar’a nazaran doğayı kirletenlere ağır yaptırımlar ve caydırıcı cezalar uygulanması gerek.
Gıda enflasyonu yükseliş baskısı altında
Türkiye İstatistik Kurumu’nun Temmuz 2025 bilgilerine nazaran, besin ve alkolsüz içecekler kümesinde yıllık enflasyon yüzde 27,95 oldu. Bu oran Mayıs ve Haziran aylarında yüzde 30,2 düzeyindeyken Temmuz ayında sonlu bir düşüş kaydedildi. Fakat fiyatlar hâlâ yüksek seyrediyor.
Bağımsız araştırma kümesi ENAG ise besin fiyatlarındaki yıllık artışı yüzde 65,15 olarak hesapladı. Bu bilgi, TÜİK’in açıkladığı oranın yaklaşık iki katına karşılık geliyor ve besin enflasyonundaki hissedilen yükün resmi sayılardan çok daha yüksek olduğunu ortaya koyuyor.
Gaziantep’te kuraklık biberi de olumsuz etkiledi. Fotoğraf: Kadir Çelik/DHA
Küresel ölçekte de fiyatlar artış eğiliminde. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü’ne (FAO) nazaran besin fiyat endeksi Temmuz’da 130,1 puana çıkarak Şubat 2023’ten beri en yüksek düzeyine ulaştı. Endeks aylık yüzde 1,6, yıllık bazda yüzde 7,6 arttı. Türkiye’deki oran ise dünya ortalamasının epeyce üzerinde.
Merkez Bankası da yılın üçüncü Enflasyon Raporu’nda besin fiyatlarına dikkat çekti. Banka, besin fiyatlarının enflasyon görünümünde üst istikametli risk oluşturduğunu, kuraklık ve arz şoklarının besin enflasyonunu yüksek tutabileceğini vurguladı.
Ekonomist Oğuz Demir, son 4-5 yıldır artan girdi maliyetlerinin ve üretimdeki daralmanın besin fiyatlarında rekor artışlara yol açtığını belirtiyor. Enflasyondaki son düşüşte besindeki yavaşlamanın tesirli olduğunu söylüyor. Fakat iklim şoklarının sonbahar için önemli alarm verdiğini lisana getiriyor:
“Önce don akabinde gelen kuraklık ve susuzluk sonbahar için önemli bir alarm veriyor.”
“Eylül sonrası artış hızlanabilir”
DW Türkçe’ye konuşan Demir’e nazaran ziraî girdi fiyatlarındaki artış suratının yavaşlaması bir nebze rahatlama sağlasa da arz sıkıntıları fiyatlar üzerinde baskı yaratıyor. “TÜİK’e nazaran Ziraî Girdi Fiyat Endeksi yüzde 33,88’e gerilerken, üreticiden çıkış fiyatları yılbaşından bu yana yüzde 30 civarında seyrediyordu. Haziran’da yüzde 50’yi gördükten sonra Temmuz’da yüzde 44,32’ye geldi. Burada da arz sıkıntısının baskı yarattığını görüyoruz” diyor.
Demir, bu yaz donun belirli başlı eserlerde hissedildiğini hatırlatıyor ve ekliyor: “Maalesef önümüzdeki sonbahar ve kış devrinde ise kuraklığın tesirini genele yayılmış halde hissedeceğiz. Eylül sonrası besin fiyatlarında bir hızlanma görmemiz epeyce mümkün.”
“Uyarı değerli lakin kâfi değil”
Baki Remzi Suiçmez’e nazaran ise Merkez Bankası’nın son enflasyon raporunda zirai don ve kuraklığın besin fiyatlarına tesirlerine değinmesi değerli bir ikaz. Lakin Suiçmez, bunun tek başına kâfi olmadığını söylüyor: Somut politik, ekonomik ve teknik tedbirler alınmadığı sürece tarımdaki olumsuz gidişatın devam edeceğini söz ediyor.
Fiyat baskısını kırmanın yolunun üretimi ayakta tutmak olduğunu belirten Suiçmez’e nazaran mazot, tohum, gübre, sulama suyu ve elektrik üzere girdilerde takviyeler hem artırılmalı hem de vaktinde ödenmeli; alım fiyatları maliyetin altında kalmamalı. Ayrıyeten kuraklık, don ve dolu üzere afetlere karşı ek ekonomik ve teknik dayanak programları derhal devreye girmeli.
