NATO-Rusya çizgisinde ‘hava sahası’ krizi: ‘Kırmızı çizgi’ aşıldı mı?
Polonya Başbakanı Donald Tusk, ülke hava alanının gece boyunca 19 sefer ihlal edildiğini açıkladı. İhlallerin büyük çoğunluğunun Belarus üzerinden gerçekleştirildiğini belirten Tusk, bu durumu “güvenliğe yönelik direkt tehdit” olarak tanımladı.
Başbakan, üç insansız hava aracının (İHA) düşürüldüğünü, dördüncü İHA’nın düşürüldüğünün de büyük olasılıkla teyit edildiğini söyledi.
Polonya’nın yaşanan gelişmelerin akabinde NATO Antlaşması’nın 4. unsurunun devreye sokulması için resmi talepte bulunacağı bildirildi. Tusk, bahisle ilgili yaptığı açıklamada şu tabirleri kullandı:
“Güvenlik tehdidi oluşturan bu drone’ların düşürülmüş olması siyasi durumu değiştirdi. Bu nedenle müttefik istişareleri, NATO Antlaşması’nın 4. Maddesi’nin devreye sokulması istikametinde resmi talebe dönüştü.”
NATO Antlaşması’nın 4. unsuru, bir üye ülkenin toprak bütünlüğü, siyasi bağımsızlığı yahut güvenliğinin tehdit altında olması durumunda, öteki müttefiklerle istişare süreci başlatılmasını öngörüyor. Bu unsur, askeri müdahaleyi değil, diplomatik ve stratejik kıymetlendirme sürecini içeriyor.
Son yıllarda 4. hususa en çok başvurulan örnek, Rusya’nın 2022’de Ukrayna’ya başlattığı işgal sonrası Doğu Avrupa ülkelerinin talepleri olmuştu.
SAVAŞ UÇAKLARI DEVREYE GİRDİ
Polonya ve NATO’ya ilişkin savaş uçakları, çarşamba sabahının erken saatlerinde hava alanına giren çok sayıda Rus imali İHA’yı düşürdü. Varşova idaresi yaşananları “bir atak eylemi” olarak tanımladı.
Olayın akabinde Başbakan Tusk, kabinesiyle acil güvenlik toplantısı gerçekleştirdi. Toplantı sonrası yapılan açıklamada, Polonya silahlı kuvvetlerinin ulusal güvenliğe tehdit oluşturan İHA’ları etkisiz hale getirdiği belirtildi.
NATO: POLONYA İLE DAYANIŞMA HALİNDEYİZ
Müttefik ülkelerle Polonya’nın NATO Antlaşması’nın 4. unsuru uyarınca istişare talebi üzerine Rus İHA’larının bu ülkenin hava alanını ihlalini görüştüklerini belirten Rutte, “Müttefikler Polonya ile dayanışma içinde olduklarını söz ettiler ve Rusya’nın pervasız davranışını kınadılar” tabirlerini kullandı.
Rutte, olayın tam değerlendirilmesinin sürdüğünü belirterek, “Açık olan şey, dün geceki ihlalin münferit bir olay olmadığıdır. NATO Müttefik Kuvvetler Yüksek Kumandanı, doğu kanadının tamamı boyunca caydırıcılık ve savunma duruşumuzu faal olarak yönetmeye devam edecektir” dedi.
RUSYA: SUÇLAMALAR ASILSIZ
Polonya’nın NATO’ya müracaat yapma planının akabinde, Rusya’dan birinci resmi açıklama Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov’dan geldi.
Peskov, Batılı ülkelerin daima olarak Rusya’yı provokasyonla suçladığını öne sürerek, “AB ve NATO liderliği her gün Rusya’yı provokasyonla suçluyor. Fakat birçok vakit rastgele bir ispat ortaya koymuyorlar” sözlerini kullandı.
Peskov, Polonya idaresinden kendilerine direkt bir temas talebi gelmediğini belirtti. Kelam konusu İHA ihlalleriyle ilgili yorum yapmaktan kaçınan Peskov, mevzunun Rusya Savunma Bakanlığı’nın yetki alanında olduğunu söyledi.
“4. UNSUR YALNIZCA 6 SEFER DEVREYE GİRDİ”
Polonyalı Tarihçi ve Türkolog Dr. Karolina Wanda Olszowska, yaşanan olayın yansımalarını Cumhuriyet’ten Caner Çiftçi‘ye anlattı.
Olayın, Polonya’da “büyük bir endişeyle” karşılandığını söz eden Olszowska, “Ancak hem Cumhurbaşkanı, hem hükümet, hem de muhalefet bu süreçte sorumluluk şuuruyla hareket etti. Toplum sakinleştirildi, kamuoyuna tertipli bilgi akışı sağlandı. Bilhassa NATO Mutabakatı’nın 4. hususunun devreye sokulması, tüm İttifak ülkeleriyle istişare sürecini başlattı. Bu husus bugüne kadar yalnızca altı defa devreye girdi; enteresandır ki bunların tamamı ya Türkiye ya da Polonya tarafından talep edildi. Polonya kamuoyu, Ukrayna hududunda süren savaşın ve Rus tehdidinin farkında. Belarus üzere ülkelerin bu hedefle kullanılabileceğini de biliyor. Hasebiyle telaş büyüktü ancak tüm süreç sakin ve denetimli bir halde yönetildi” sözlerini kullandı.
Olszowska, Rusya’nın, Polonya için “uzun vadeli bir tehdit” oluşturduğunu belirttti.
“2008 yılında Gürcistan’daki savaş sırasında, Cumhurbaşkanı Lech Kaczyński, evvel Gürcistan’ın, akabinde Ukrayna’nın ve daha sonra Polonya da dahil olmak üzere öteki devletlerin Rusya tarafından taarruza uğrayacağı konusunda ihtarda bulunmuştu. Elbette, doğu sınırımızdaki çatışmalar ve üzerimizden geçen füzeler bir tehdit oluşturuyor, lakin en büyük tehlike, yıllardır Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri başta olmak üzere birçok ülkeyi kolonileştiren Rusya’nın imparatorluk hırslarında yatıyor. Sonuçta, Ukrayna’daki savaş 2022’de değil, Kırım’ın işgalinin başladığı 2014’te başladı” diyen Olszowska, şöyle devam etti:
“O vakitten beri Rusya ne kadar ileri gidebileceğini test ediyor ve mümkün olduğunda daha da ileri gidiyor. Artık de o denli yenilmezse, düşmanlıklarını yalnızca bir müddetliğine askıya alacak ve kapasitesini yine inşa ettikten sonra tekrar daha fazlasını elde etmeye çalışacaktır. Sonuç olarak, Rusya Polonya için hakikaten uzun vadeli bir tehdit oluşturmaktadır.”
“RUSYA GÜÇ LİSANINDAN ANLAR”
Polonya’nın NATO’yu 4. husus kapsamında toplantıya çağırmasının Rusya açısından mümkün sonuçları ne olabileceği hakkında konuşan Olszowska, “NATO, Rusya’ya tek sesle konuştuğunu ve Rusya’dan korkmadığını göstermelidir. Rusya, sırf kendi kullandığı lisanı, yani güç lisanını anlar. Bu, Rusya ile tansiyonu tırmandırmakla ilgili değil, Rusya kırmızı çizgiyi aşarsa İttifak’ın tereddüt etmeden sert bir biçimde cevap vereceğini açıkça belirtmekle ilgilidir. Burada birlik ve dayanak çok kıymetlidir. Şu anda, 4. Hususun uygulanması kâfi görünmektedir; tıpkı vakitte, tüm NATO başkanlarının bu hususta net açıklamalar yapması da çok önemlidir” dedi.
Olszowska, “Ek yaptırımların tartışılıp tartışılmayacağını bilmiyorum, lakin tüm ülkelerin halihazırda uygulanan yaptırımlara uyması ve Rusya’nın bu yaptırımları atlatmasına yardım etmemesi de kıymetlidir. Rusya, Polonya içinde, Avrupa içinde ve NATO içindeki bölünmeleri kullanmaya çalışıyor, zira bölünmüş bir rakiple savaşmanın birleşik bir rakiple savaşmaktan çok daha kolay olduğunu biliyor” diye ekledi.
“Rusya’nın, daha da ileri giderse ne olacağını test ettiğini” kaydeden Olszowska, “Bu atak, Rusya konusunda uzmanlaşmış Polonyalı analistler tarafından bu formda yorumlanıyor. Moskova, Polonya güvenlik güçlerinin nasıl reaksiyon vereceğini, Polonya hükümeti ve siyasetçilerinin nasıl reaksiyon vereceğini, toplumun nasıl davranacağını ve son olarak NATO müttefiklerinin nasıl reaksiyon vereceğini denetim ediyor” dedi.
Dr. Karolina Wanda Olszowska, tarihçi, Türkolog, Krakow (Polonya) Jagiellonian Üniversitesi Uluslararası ve Siyasal Bilimler Fakültesi öğretim üyesi, Türkiye Araştırmaları Enstitüsü niyet kuruluşunun kurucu ortağı ve lideri.
“POLONYA İÇİN TEHDİT HER VAKİT YAKIN”
“Aynı vakitte, bu atağın gerisinde kendilerinin olmadığına dair hiçbir delil olmadığını argüman ederek ve dünyanın nasıl reaksiyon vereceğini test etmek hedefiyle bu çeşit öteki açıklamalar yaparak kendi anlatısını dayatıyor” diyen Olszowska, “Bu da NATO için büyük bir zorluk oluşturuyor: Bu türlü bir provokasyonun akabinde, birlik ve güç göstererek net bir reaksiyon veremezse, daha da büyük çaplı akınlar bekleyebiliriz” diye konuştu.
Olszowska, “Polonya’nın uzun müddettir ordusunu modernize ettiğini, zira coğrafik pozisyonu prestijiyle tehditin her vakit çok yakın olduğunu” belirtti.
“NATO içinde savunma harcamalarının artırılması gerektiğini en yüksek sesle lisana getiren ülkelerden birinin de Polonya” olduğunu kaydeden Olszowska, “Ancak bu savaş istemek manasına gelmiyor. Tam aksine, Polonya savaşın ne demek olduğunu çok uygun bilen bir ülke. İkinci Dünya Savaşı’nda hem Nazi Almanyası hem Sovyetler tarafından işgal edildi. Bu acı tecrübeler, Polonya’ya bir şey öğretti: Barış istiyorsan, savaşa hazır olmalısın. Kaygı ya da tereddüt göstermemelisin. Elbette hiçbir ülke tam manasıyla savaşa hazır değildir ve Rusya küçümsenmemesi gereken bir güçtür. Lakin Polonya bu tehdidi çok ciddiye alıyor ve buna nazaran savunmasını şekillendiriyor” sözlerini kullandı.
