Türkiye sanayisizleşiyor… İSO ve MÜSİAD’ın ortak çığlığı: Sanayi küçülüyor, üretim-istihdam geriliyor

Haziran 2023’ten bu yana uygulanan dezenflasyon programı, yüksek faiz, sıkı para siyasetleri, kurların baskılanması gerek ihracata gerekse iç pazara dönük endüstriyi darboğaza sürüklerken savunma sanayii dışındaki çabucak tüm kesimlerde daralma, üretim ve kapasite kullanımıyla istihdamda düşüş, iç ve dış siparişlerde gerileme önemli boyutlara ulaştı. İnşaatı, betonu, doğayı yok eden madenciliği el üstünde tutan ekonomik program, tarım ve endüstriyi ise adeta dışlıyor. Üreticiyi ve sanayiciyi iktisattan, sistemden uzaklaştırma siyasetleri öne çıkarılıyor.

EKONOMİ İDARESİ, İSO VE MÜSİAD’IN ORTAK ÇIĞLIĞINA KULAK TIKIYOR

İstanbul Sanayi Odası (İSO) Sektörel Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI) ve Müstakil Endüstrici ve İş Adamları Derneği Satın Alma Müdürleri Endeksi (SAMEKS) göstergeleri, endüstride gitgide ağırlaşan kan kaybına yönelik önemli ikaz sinyalleri veriyor.

Eylülde de 46,7 puanla aylardır kesintisiz biçimde daralma işareti veren İSO-PMI’de 50 baz bedelin altındaki puanlar endüstride küçülme, gerileme ve daralmayı gösteriyor. Eylülde besin sanayii dışında tüm sanayi kesimlerinde yeni siparişlerin yavaşladığı, üretimin azaldığı gözlenirken, besin ve elektronik dışında tüm kesimlerde istihdam geriledi. Sipariş, üretim ve istihdamda en sert yavaşlamanın görüldüğü kesim dokumacılık ve hazır giysi. Birebir biçimde ayakta kalabilmek için fiyat indirimine giden tek dal de yeniden dokuma ve hazır giysi.

Bunun yanında makine ve metal eserleri dışında yeniden tüm bölümlerde ihracat siparişlerinde gerileme kelam konusu. Tüm kesimlerin girdi maliyetlerinde enflasyon kaynaklı artışlar yaşanırken besin kesimi, Nisan 2024’ten bu yana girdi maliyetlerinde enflasyonun en yüksek seviyeye çıktığı dal oldu.

MÜSİAD’ın SAMEKS bileşik endeksi ise uzun bir ortadan sonra eylülde 0,3 puanlık ölçülü bir kıpırdanmayla 51,2 olurken, Hizmet Bölümü Endeksi evvelki aya nazaran 2,1 puan azalarak 49,7 puana, Sanayi Bölümü Endeksi 1,9 puan düşüşle 48,7 puana ve Sanayi Bölümü Alt Endeksi de 1,1 puan gerileyerek 45,7 puana indi. Eylülde 50 puanlık baz bedelin üstüne çıkan bileşik endekse rağmen, 50’nin epeyce altına inen MÜSİAD-SAMEKS sektörel endeksleri alarm veriyor. MÜSİAD açıklamasında ise endüstride ‘ılımlı bir toparlanmanın başladığının’ tabir edilmesi, iktidar ve iktisat idaresiyle karşıt düşmeme gayreti olarak kıymetlendirilebilir.

Gerek İSO gerekse MÜSİAD endeksleri endüstrideki besbelli daralmanın, zayıflama ve gerilemenin devam ettiğini gösterirken, yeni yatırım isteğinde ise haziranda yürürlüğe konulan ‘Türkiye Yüzyılı Kalkınma Hamlesi’ kapsamındaki yeni teşviklere karşın geçen yıla kıyasla çok sert düşüş yaşandı.

TÜRKİYE ‘SANAYİSİZLEŞME’ YOLUNDA

Üçüncü yılına giren dezenflasyon programı kapsamındaki sıkılaştırma adımları finansa erişimi güçleştirirken, yüksek faiz siyaseti da işletmelerin ayakta kalmalarını, kredi borçlarını çevirmelerini zorlaştırdı. Teşvikli yatırımlarda iki yıldır devam eden gerileme, son üç ayda yerini çok daha sert bir düşüşe bıraktı. Datalar, ekonomik programın sürdürülemez hale geldiğini gösteriyor.

Faiz indirimlerine karşın yüzde 60’ın üzerinde seyreden ticari kredi faizleri iflas ve konkordatolarda rekora yol açtı. Eylül sonu prestijiyle 9 ayda mahkemelerin verdiği iflas ve konkordato kararları geçen yılın tamamındaki sayının kat kat üstüne çıktı. İflas kararı verilen işletme sayısı geçen yıla kıyasla yüzde 117 artışla 165’e ulaşırken, birebir periyottaki konkordato kararları yüzde 76 artışla 2085’e yükseldi. 2024’ün tamamında karara bağlanan konkordato müracaatları bin 1723 idi. Hasebiyle kalan 3 ayda iflas ve konkordatolardaki süratli yükselişin sürmesi, tüm vakitlerin iflas ve konkordato rekorunun kırılması yüksek ihtimal.

Türkiye endüstrisinin mevcut iktisat siyasetleriyle içine sürüklendiği karanlık tablo ülke iktisadının süratle ‘sanayisizleşme’ yoluna girdiğini işaret ederken, endüstrinin iktisattaki hissesi 25-30 yıl öncesine nazaran yüzde 30’lardan yüzde 20’ye indi. Endüstride yeni yatırımların adeta duraklama sürecine girmesi ise bir öteki tehlikeli boyut olarak karşımıza çıkıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın mayıs ayında ilan ettiği Türkiye Yüzyılı Yatırım Atılımı Kampanyası çerçevesinde HİT-30 (High Tech Türkiye) Yüksek Teknoloji Yatırımları, Sektörel ve Bölgesel Yeni Teşvik Sistemi ile sağlanan hibeler, vergi ve sübvansiyonlara karşın endüstrideki yeni yatırım iştahının tabana vurduğu resmi bilgilere de yansıyor.

Öngörülemezlik ve programa itimat ortamının oluşamaması, hukuk ve adalet sistemine dönük tasalar, iş insanları ve örgütlerine artan baskılar, şirket ve holdinglere yönelik kara para tezleri ve operasyonlarla bir gecede yüzlerce şirkete, mal varlıklarına el konulması vb. süreçlerin tedirginliği artırdığı gözleniyor.

Dolayısıyla hazirandan itibaren yürürlüğe giren sanayi ve yüksek teknoloji yatırımlarına ait yeni teşvik sisteminin üç aylık sonuçları, yatırım iştahının azaldığını, teşvik evraklı yatırımlarda hüsran yaşandığını gösteriyor. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın Haziran-Temmuz-Ağustos 2025 teşvikli evraklı yatırımlara ait son şimdiki bilgilerine nazaran, kelam konusu devirde teşvik dokümanı alan yeni yatırım sayısı 804 oldu. Bu yatırımların meblağı 110,5 milyar TL, istihdam taahhüdü 17 bin kişi.

Oysa geçen yılın birebir periyodundaki ‘eski sistem’ teşvik evraklı yatırım sayısı 2 bin 761, yatırım fiyatı 233 milyar TL, taahhüt edilen yeni istihdam 63 bin kişi idi. Teşvik dokümanı alan direkt yabancı yatırım müracaatlarında tablo daha vahim. Yeni sistemin devreye girdiği haziranda hiç yabancı yatırım başvurusu yapılmadı. Temmuzda 10 yabancı yatırımcı teşvik alırken ağustosta da tekrar müracaat olmadı. Yerli-Milli Yüksek Teknoloji Atılımı (HİT-30) ile Stratejik Yatırım Atılımı kapsamındaki yatırım teşvik müracaatların ait datalar ise şimdi açıklanmadı.

YABANCI SERMAYELİ YATIRIMLAR DURMA NOKTASINA GELDİ

Ortadaki tablo, açıklanan resmi sayılar direkt yabancı sermayeli yatırımların durma noktasına geldiği, milyarlarca dolarlık yerli yatırım sermayesinin yurt dışına gitmeyi tercih ettiği, öngörülemezliğin pik yaptığı bir yatırım ortamında sanayicilerin yeni yatırıma ikna olmadığını, mevcut sanayi yatırımlarının ise ya kapanma ya da daralma-küçülme sürecine girdiğini gösteriyor. İşsizlik ve enflasyonun yine yükselişe geçmesi, geniş tarifli işsizlerin 12 milyon kişiyi aşması, sanayi istihdamının süratle azalması iş dünyasında artan karamsarlığı teyit ediyor.