Türkiye’de gençleri nasıl bir emeklilik bekliyor?
Bir devlet üniversitesinden 4 yıl evvel mezun olan Ali* (28), 3 yıldır İstanbul’da bir dokuma firmasında çalışıyor. Mezun olduktan sonra bir yıl boyunca tertipli bir iş bulamadığını, altı ay boyunca bir şirkette hiçbir toplumsal garantisi olmadan ve fiyat almadan staj yaptığını anlatan Ali, daha sonra şimdiki işyerine geçtiğini söylüyor.
Ali, bu periyotta aldığı fiyat artırımlarının taban fiyata yapılanlardan da az olduğunu ve şu anki aylık fiyatının minimum fiyatın biraz üzerinde olduğunu söylüyor. Sigortasının eksik yatırılmadığını lakin maaşında vakit zaman gecikmeler olduğunu belirten Ali, bu koşullar ve maddi durumla geleceğe dair hiçbir beklentisi olmadığını “Ancak günü kurtarıyorum ve bir ay boyunca yalnızca hayatta kalmak için çalışıyorum” kelamlarıyla söz ediyor.
Kendisi için tatmin edici bir meslek öngöremediğini ve emeklilik yıllarını “düşünmek bile istemediğini” vurgulayan Ali, “Bugün ailemin aldığı emekli maaşı epeyce düşük. Ben yıllarca bu fiyatlarla çalışırsam ne kadar emekli maaşı alacağımı ve nasıl bir emeklilik hayatım olacağını düşünmek bile istemiyorum” diyor.
Artan hayat maliyetleri, düşük fiyatlar ve sigorta primleri, gençlerin geleceğe bakışını karartıyor. Türkiye’de aylık karı minimum fiyat düzeyinde olan gençler ileride, bugünün emeklilerinden bile daha sıkıntı şartlarda yaşayacaklarını düşünüyor.
Her 4 gençten 1’i NEET: Ne eğitim ne istihdam
DİSK/Genel-İş Araştırma Dairesinin Mayıs ayında hazırladığı Türkiye’de Genç İstihdamı Raporu’na nazaran her 10 gençten 6’sı istihdama dahil olamıyor. Genel-İş’in araştırmasına nazaran ne eğitimde ne istihdamda (NEET) olan gençlerin sayısı giderek artıyor ve her 4 gençten 1’i NEET.
Her 10 gençten 6’sı ne çalışıyor ne de okuyorFotoğraf: DHA
Enflasyonun bir türlü düşmemesi de sabit fiyatla çalışan kısmı zorluyor. TÜİK’in açıkladığı datalara nazaran Ekim ayı enflasyon yıllık bazda yüzde 32,87, aylık bazda ise yüzde 2,55 oldu. Bağımsız akademisyenlerden oluşan ENAG’a nazaran ise Ekim ayında enflasyon yıllık bazda yüzde 60, aylık bazda yüzde 3,74 olarak gerçekleşti.
Günden güne artan hayat pahalılığıyla çaba eden gençlerden biri de hizmet bölümünde çalışan Burcu* (30). Daha evvel farklı kesimlerde kısa müddetli çalışma tecrübesi olduğunu lakin tertipli bir iş hayatı olmadığını belirten Burcu, yıllardır eksik yahut hiç yatmayan sigorta primleri yüzünden telaşlı olduğunu söylüyor.
“Bana verilen kelamlar tutulmadı”
Üniversiteden mezun olduktan sonra özel bölümde staj ismi altında beş ay boyunca fiyatsız çalıştırıldığını ve birinci sigortalı işinde taban fiyatın biraz üzerinde maaş aldığını belirten Burcu, yaşadıklarını şöyle anlatıyor:
“Yeni mezun olarak birinci başta dalı öğrenmek için düşük fiyatlarla hatta sigortasız (kayıt dışı) çalışmayı kabul ettim. Fakat bana verilen kelamlar tutulmadı o yüzden bugüne kadar çalıştığım gün sayısından çok daha az sigorta primim var. Bir işe görüşmesine gittiğimde taban fiyatın üzerinde maaş istediğimi söylemek neredeyse ayıp üzere karşılandı. Yeni mezun gençlerin işsizliği üzerinden iş bulabilmiş olmama şükretmem istendi.”
Şu an çalıştığı işte de 30 yaşında biri olarak maddi beklentilerinin hayli altında yarar elde ettiğini belirten Burcu, emeklilik yıllarını nasıl tasavvur ettiğini sorduğumuzda “Açıkçası gelecekle ilgili hiçbir şey düşünemiyorum, aklımda yalnızca bugün, hatta 1-2 saat sonra ne olacağı var. 60 yaşıma geldiğimde nasıl bir hayatım olacak, bir maddi yahut toplumsal garantim olacak mı hiçbir fikrim yok ve bunları düşünmek bile beni korkutuyor” biçiminde karşılık veriyor.
“Asıl sorun kayıt dışı istihdam”
Gençlerin gelecek telaşlarını DW Türkçe’ye pahalandıran Çalışma İktisadı Profesörü Aziz Çelik, patronun sigorta primini ödememesi yahut eksik ödemesinde çalışanın sorumluluğu bulunmadığını, asıl sorunun maaşın düşük gösterilmesi ya da kayıt dışı istihdam olduğunu söylüyor.
Kayıt dışı çalışanların çalıştıkları günlerin emeklilik için geçerli sayılmayacağına dikkat çeken Çelik, “Önemli olan sistemde ne kadar prim gözüktüğü. Genelde emekçiye ödenenden daha az gün gösteriyorlar ve bunlar emekli aylığını olumsuz etkiliyor” diyor.
Türkiye’de 20 yaşında işe başlayan bir gencin istihdam müddeti 40 yıl Fotoğraf: Oliver Weiken/dpa/picture alliance
Bu nedenlerle çalışanların özel emeklilik sistemlerine yöneldiğini belirten Aziz Çelik, toplumsal güvenliğe olan inancın zayıfladığını “Düşük fiyatla çalışan gençler, toplumsal güvenlik sistemine girmelerinin kendilerine yararı olmadığını düşünerek diğer yollarla geleceklerini arama peşine düşüyorlar” kelamlarıyla açıklıyor.
Şu an çalışan gençlerin büyük kısmının emeklilik yaşının 58’den 65’e yükseleceğini vurgulayan Aziz Çelik, “20 yaşında işe giren birini istihdam müddeti 40 yıl. Bu müddette sistemli iş bulmak ve nizamlı prim yatırılması çok güç, işler güvencesizleşiyor. Bir gelecek beklentisizliği ve nasıl olsa emekli olamayız o kadar primi yatırmak mümkün değil diyerek düşük emekli maaşı alacağını düşünenler özel sigorta üzere yollara başvurmaya çalışıyor” diyor.
“Emekli olmanın hayalini kurmak bile zor”
İstanbul Bilgi Üniversitesi tarafından yürütülen ve TÜBİTAK tarafından desteklenen Türkiye’de NEET Gençler: Profil ve Uygun Olma Hali Araştırması’nın bulgularına nazaran her 5 gençten biri ne eğitimde ne istihdamda. 29 vilayette, 18-29 yaş kümesindeki 2 bin 403 şahısla görüşülerek hazırlanan ve sonuçları 23 Ekim’de kamuoyuyla paylaşılan araştırmaya nazaran her 10 gençten 6’sı istihdama “tanıdık” aracılığıyla erişebilirken çalışan gençlerin yüzde 65’i ayda 27 bin TL’nin altında fiyat alıyor.
Araştırmada yer alan akademisylenlerden İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Pınar Uyan-Semerci, gençlerin geleceklerin öngörememelerinin büyük bir sorun olduğunu belirtiyor.
Yakın gelecekle ilgili korkuları nedeniyle emeklilik hayatının gençlere “uzak bir konu” olarak göründüğünü vurgulayan Uyan-Semerci, “40 yıl daha bu formda çalışma hayatı düşünmek onlara çok uzak bir şey olarak geliyor. Toplumsal garanti ve emekli olmanın hayalini kurmanın bile güç olduğu bir istihdam sistemi var. Yakın gelecekle ilgili o kadar büyük kaygıları var ki emeklilik onlara çok uzak bir şey üzere geliyor” diyor.
“Ertelenen hayatlar var”
Genel olarak istihdam piyasasındaki sıkıntıların gençleri hem maddi hem ruhsal açıdan yıprattığına dikkat çeken Uyan-Semerci, “Bir işe girme, o işte devam edebilme üzere ertelenen ömürler var. Kendi kararlarını alabildiklerini ancak bunu gerçekleştirmeleri için gereken fırsata kavuşamadıklarını düşünüyorlar” sözlerini kullanıyor.
Uyan-Semerci’ye nazaran genel olarak istihdam yapılarındaki değişim ve kısıtlar gençlerin beyaz yakalı işlere erişimini zorlaştırıyor.
Genç jenerasyon, toplumsal güvenlik sistemindeki açıklar ve kayıt dışı çalışmanın yaygınlığı nedeniyle bugünün emeklilerinden bile daha kırılgan ve güçlü bir emeklilik devriyle karşı karşıya kalmaktan kaygılı.
(*) DW Türkçe’ye konuşan gençlerin isimleri, kendi talepleri doğrultusunda değiştirilmiştir.
