NATO, TNT sıkıntısıyla karşı karşıya
NATO ülkeleri, küresel TNT üretiminin talebi karşılayamaması nedeniyle ciddi bir patlayıcı sıkıntısıyla karşı karşıya. Yeni bir rapora göre, TNT’nin büyük bir bölümü son bir yılda İsrail’in Gazze’ye yönelik yoğun bombardımanında kullanıldı ve bu durum küresel tedarik zincirinde ciddi kırılmalara yol açtı.
Avrupa’da NATO standartlarında TNT üreten tek tesis olan Polonya devletine ait Nitro-Chem fabrikası, artan ihtiyaca cevap veremiyor. ABD’nin TNT ithalatının yaklaşık yüzde 90’ı bu tesisten karşılanıyor. Bu TNT; MK-84, BLU-109 gibi 2 bin librelik “bunker buster” (sığınak delici) ağır bombalar da dahil olmak üzere geniş bir mühimmat yelpazesinde kullanılıyor.
Bu mühimmatlar, Gazze’de yüksek can kayıplarına yol açan saldırılarla ilişkilendiriliyor. Raporda, Nitro-Chem’in İsrail’e doğrudan TNT ve RDX sağladığı da öne sürüldü.
TNT kıtlığı yalnızca Ortadoğu’daki çatışmalara değil, Avrupa’nın Ukrayna’ya verdiği askeri desteğe de ağır darbe vurdu. Patlayıcı sıkıntısı nedeniyle Kiev yönetimi topçu mühimmatını rasyonlamak zorunda kaldı. Avrupa ülkeleri de kendi stoklarını yeniden doldurmakta zorlanıyor.
Uzmanlara göre Nitro-Chem’in yıllık üretiminin yaklaşık 10 bin ton olduğu tahmin ediliyor. Bu miktar, yaklaşık 1 milyon adet 155 mm top mermisi üretmeye yetiyor. Ancak Avrupa Birliği’nin sadece 2025 yılı için Ukrayna’ya bir milyondan fazla mühimmat gönderme sözü bulunuyor.
ABD VE İSRAİL’E BÜYÜK SEVKIYATLAR
Nitro-Chem’in kapasitesi zaten zorlanırken, şirket ABD ordusuyla tarihinin en büyük anlaşmasını imzaladı:
2027–2029 arasında 18 bin ton TNT üretimi için 310 milyon dolarlık sözleşme.
Bu anlaşma, Washington’un İsrail’e bin 800 adet MK-84 ağır bomba sevkiyatından sadece iki ay sonra yapıldı. Aynı dönemde Kongre’ye 2 bin 800 adet MK-82 bombası için yeni sipariş bildirildi.
Raporda şu vurgu yapıldı:
“Polonya üretimi TNT olmasaydı, Gazze’de on binlerce kişinin ölümüne neden olan saldırılar bu ölçekte mümkün olmazdı.”
BATI NEDEN TEK BİR TESİSE BAĞIMLI?
ABD, İngiltere ve pek çok Avrupa ülkesi TNT üretim tesislerini yıllar önce kapattı. Nedeni: TNT üretiminin son derece kirletici, toksik atık üreten bir süreç olması.
- İngiltere’de son TNT fabrikası 2008’de kapandı.
- ABD’de üretim 1980’lerde durdu.
- Ukrayna’daki son büyük fabrika 2022’de Rusya tarafından ele geçirildi.
Bu tablo, Batı’yı Polonya’daki tek bir tesisin üretimine bağımlı hale getirdi.
Avrupa’da kapasiteyi artırmak için yeni girişimler var. İsveçli Swebal şirketi, Nora kasabası yakınlarında Avrupa’nın TNT üretim kapasitesini yüzde 75 artıracak bir tesis kurmayı planlıyor. Ancak şirket, sıkı AB çevre düzenlemelerinin projeyi ciddi şekilde geciktirdiğini belirtiyor.
Öte yandan TNT fiyatı da hızla artıyor:
- 20 yıl önce 0,38 pound olan TNT’nin libresi bugün 15 poundun üzerine çıkmış durumda.
Bu maliyet artışı yalnızca savunma sanayisini değil, madencilik ve inşaat gibi birçok sektörü etkiliyor.
ALTERNATİF ÜRETİCİLER GÜVENİLİR DEĞİL
Dünyada Çin ve Rusya büyük TNT üreticileri arasında yer alıyor. Ancak Batı için jeopolitik nedenlerle bu ülkelerden tedarik mümkün görülmüyor.
ABD ve İngiltere yeni tesisler için yatırım kararı aldı:
- İngiltere, 2024 yılında 1,5 milyar sterlin değerinde mühimmat fabrikaları yatırımı açıkladı.
- ABD, 2023’te Türk savunma şirketi Repkon ile Kentucky’de yeni bir TNT fabrikası kurulması için 435 milyon dolarlık sözleşme imzaladı. Tesisin 2028’de açılması bekleniyor ve bu, ABD’de 1986’dan beri kurulan ilk TNT fabrikası olacak.
TNT krizi, NATO’nun mühimmat üretim kapasitesini doğrudan etkileyen stratejik bir güvenlik sorununa dönüşmüş durumda. Hem Ortadoğu’daki yüksek tüketim hem de Avrupa’nın Ukrayna’ya destek taahhütleri, halihazırda dar olan tedarik zincirini daha da baskı altına alıyor.
