AKP ve PKK’den barış adı altında yeni ittifak: Cumhuriyet ve laiklik karşıtlığı
PKK terör örgütünün “kendini feshetme” ve “silahlı mücadeleyi sonlandırma” açıklamasında “PKK; kaynağını Lozan Barış Antlaşması ve 1924 Anayasası’ndan alan Kürt inkâr ve imha siyasetine karşı tarih sahnesine çıktı” dendi. PKK terör örgütünün açıklaması, iktidarın yeni anayasa tartışmasında sürekli gündeme getirdiği 1921 Anayasası tartışmasını anımsattı. Bu kapsamda AKP ile PKK terör örgütünün 1921 Anayasası’na yönelik açıklamaları; yeni anayasa tartışmasında 1921 Anayasası’nın ön plana çıkarıldığını gözler önüne serdi.
1921 Anayasası ile 1924 Anayasası’na ilişkin tartışmalar uzun süredir siyasette tartışılırken, KCK/PKK elebaşısı Abdullah Öcalan 2010 anayasa referandumu kapsamında 1921’i gündeme getirmişti. Öcalan, “Aslında demokratikleşme önündeki en büyük engel AKP ve Erdoğan’dır, CHP ve MHP’nin etkisi talidir. 1916- 20 sürecinden sonra 1921 Anayasası oluştu. Bu anayasanın daha sonra netleştirilip demokratikleştirilmesi beklenirken 1924 Anayasası ile daha oligarşik ve bürokratik bir anayasa haline getirildi. Bu anayasada tamamen Kürtlerin inkârı vardır. Ben, 1921 Anayasası’nı yeniden güncelleyelim diyorum” ifadelerini kullanmıştı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ise 2021’de “Türkiye’nin yeni anayasaya ihtiyacı var” sözleriyle yeni anayasa çağrısında bulunmuştu. Dönemin Adalet Bakanı Abdulhamit Gül ise “Bugün 1921 Anayasası’nın ruhuyla, Cumhuriyetimiz ikinci yüzyılına girerken yeni bir toplumsal sözleşmeyi yeni anayasayla taçlanacağına olan inancımız tamdır” demişti. Nisan 2024’te Meclis’te düzenlenen iftar programında TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş ise “Şimdi tekrar, aynen 1921 Anayasası’nda olduğu gibi Türkiye’nin güçlü bir anayasa yapma imkânı bu Meclis’te vardır” ifadelerini kullanmıştı.
MERKEZİ İDARE YAPISI
1921 Anayasası 24 maddeden oluşup Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın sürdürülmesi için 1’inci Meclis tarafından 20 Ocak 1921’de kabul edildi. Anayasa kapsamında yasama yetkisi padişahtan alınıp Büyük Millet Meclisi’ne verildi. Ancak söz konusu anayasa, laiklik ilkesini içermemekte ve “her vilayetin yerinde yönetimini” esas almaktadır. Bunun yanı sıra yasada “Devletin dini İslamdır” ibaresi bulunuyordu. Ancak Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın kazanılıp cumhuriyetin ilan edilmesiyle 105 maddelik 1924 Anayasası kabul edildi. 1924 Anayasası’nda ise merkezi idare yapısına geçildi. 1928’da yapılan değişiklikle “Devletin dini İslamdır” ibaresi anayasadan çıkarıldı ve 1937’de yapılan değişiklikle de anayasaya “laiklik” ilkesi kondu.
