Alkol tüketmek insana evrimin mirası mı?
Şempanzeler vahşi doğada düzenli olarak fermente olmuş meyveler tüketiyor ve bu süreçte şaşırtıcı derecede yüksek miktarda alkol alıyor. California Üniversitesi’nden Aleksey Maro yönetimindeki araştırmacı grubu, bu hayvanların küçük bir şişe birada bulunan miktarda alkol tükettiğini belirtiyor.
Uganda’daki Kibale Ulusal Parkı ve Fildişi Sahili’ndeki Tai Ulusal Parkı’nda yürütülen araştırmada, bilim insanları şempanzelerin en çok tükettiği 20 meyve türünü analiz etti. Tükettikleri olgunlaşmış meyvelerin etli kısımlarının ortalama yüzde 0,3 oranında etanol içerdiği saptandı.
Bir şempanzenin günde yaklaşık 4,5 kilogram söz konusu meyvelerden tükettiği varsayılıyor. Bu da toplamda bir günde yaklaşık 14 gram alkol aldığına işaret ediyor. Şempanzenin yaklaşık 40-41 kilogramlık vücut ağırlığı olduğu dikkate alındığında, söz konusu alkol miktarı, bir insanın yarım litreden fazla bira içmesine eşdeğer hale geliyor.
Bu alandaki çalışmalar, düzenli alkol tüketiminin evrimsel biyoloji açısından sadece insana özgü kültürel bir olgu olmadığını, en yakın akrabalarımızın davranışlarında da alkol tüketiminin köklü bir geçmişi olabileceğine işaret ediyor.
Daha önce, 2025 yılının başlarında, İngiltere’nin Exeter Üniversitesi’nden bir ekip de Batı Afrika’daki Gine-Bissau’daki Cantanhez Ulusal Parkı’nda ilk kez şempanzelerin alkollü meyveleri grup hâlinde tükettiğini rapor etmişti.
Yere düşmüş, Afrika’nın ünlü ekmek ağacı (Latince ismi Artocarpus Altilis) meyvelerini inceleyen araştırmacılar, çoğunda yüzde 0,61’e varan oranda alkol tespit etti. Ancak bu düşük alkol konsantrasyonunun şempanzelerde sarhoşluğa neden olup olmadığı kesin olarak belirlenememişti.
Söz konusu şempanzelerin çevresine kurulan kamera kayıtlarının incelenmesiyle de alkol içeren meyveleri neredeyse her zaman birlikte tükettikleri 70 vaka saptandı. Dişi ve erkek şempanzelerin birlikte düzenledikleri “alkol partilerinde” farklı yaşlardan hayvanların yer aldığı da görüldü. Araştırma ekibi, yeni gelişmelere dair bilimsel makalelerin yayımlandığı “Current Biology” adlı dergideki raporda, “Topladığımız veriler, insansı maymunlar arasında alkol içeren yiyeceklerin paylaşımına dair ilk kanıtı sunuyor” ifadelerine yer verdi.
Son bilimsel araştırmalar, alkol içeren fermente gıda tüketiminin sempanzelerde de dişili erkekli, yaşlı genç ve yaşlı hayvanların bulunduğu gruplar halinde yapıldığını ortaya koydu Fotoğraf: Depositphotos/IMAGO
Hayvanlarda alkol tüketimi yaygın mı?
Uzun süre boyunca, bilim insanları vahşi hayvanların etanolü (halk arasında sadece alkol terimi kullanılır) nadiren ve tesadüfen tükettiğini düşünüyordu. Ancak 2024’te evrim ve ekolojiye dair bilimsel çalışmaların yer aldığı “Trends in Ecology & Evolution” dergisinde yayımlanan bir makale, vahşi maymunlarda, kuşlarda ve böceklerde alkol tüketiminin hiç de nadir olmadığını ortaya koydu.
Her iki çalışmada da yer alan İngiltere’deki Exeter Üniversitesi’nden davranışsal ekoloji uzmanı Kimberley Hockings, “Doğada alkol tüketimi, daha önce düşündüğümüzden çok daha yaygın” tespitinde bulundu. Hockings’e göre yaygın olma sebebi, etanolün neredeyse her ekosistemde bulunmasıyla da alakalı.
Grup halinde alkol tüketmeleri insanların partilerine örnek mi?
Exeter ekibi, fermente yiyeceklerin neden paylaşıldığına veya alkolün gerçekten bilinçli olarak tüketilip tüketilmediğine dair bir açıklama sunmazken konuyla ilgili yürütülen ilk çalışmada yer alan, Central Florida Koleji’nden Matthew Carrigan’ın alkol tüketiminde bilinçli tercihlerin rol oynadığına dair şüpheleri olduğu görüldü. “Ağaçlara tırmanırken veya geceleri yırtıcı hayvanlarla çevriliyken sarhoş olmak onların lehine bir durum değildir” diyerek hayvanların alkol tüketiminin tehlikesine dikkat çekti.
Ancak son çalışma, etanol içeren yiyeceklerin ortak tüketiminin yaygın olduğu ve hominoid (insansı) topluluklarda alkol tüketiminin uzun süredir bir rol oynamış olabileceği fikrini destekler yönde.
Çalışmanın baş yazarı Anna Bowland kaleme aldığı makalesinde, “İnsanlarda alkol içmenin dopamin ve endorfin salgılanmasına neden olduğunu, bunun da mutluluk ve rahatlama hissi yarattığını biliyoruz” diye vurguluyor. “Ve alkolün, kutlamalar gibi geleneksel çerçevede paylaşılmasının, sosyal bağların oluşmasına ve güçlenmesine katkıda bulunduğunun da bilincindeyiz” diye ekliyor ve alkol tüketiminin tesadüf olmadığı sonucuna varılması gerektiğini düşünüyor.
Dolayısıyla şempanzelerde de benzer bir durumun söz konusu olup olmadığı sorusu bilim aleminin kafasını kurcalamaya devam ediyor. Uzman Bowland’a göre, bu durumda söz konusu olan şey, kutlamaların ilkel bir formu olabilir.
