Ariel Şaron, ‘Uyuyan Güzel’, ‘Pamuk Prenses’: Tarihte en uzun mühlet komada kalanlar kimler?
Birçok kişi, umutla çaresizlik ortasında, şuurları büsbütün kapalı bir halde, bilinmeyen bir dünyada uyku halinde bulunuyor. Sevdikleri etraflarında bekleyip, rastgele bir düzgünleşme ya da şuurun geri dönmesine dair işaretler bekliyor. Ancak bu bekleyiş yıllarca sürüp, vefatla sonuçlanabiliyor.
Suudi Prensi El Velid bin Halid Talal, 19 Temmuz’daki vefatına kadar 20 yıl komada kaldı. Prensin durumu bir birinci ya da ve tarihte kayıtlara geçen en uzun vadeli koma değildi. Çeşitli nedenlerle başlayan daha şaşırtan koma hadiseleri da oldu. Kimileri komadan uyanırken, kimileri da koma uykusuna devam etti.
Tarihteki en uzun ve değişik koma olaylarına geçmeden evvel, komanın tam olarak ne olduğunu, olağan uykuya benzeyip benzemediğini açıklamak gerekiyor.
KOMA HALİ DERİN BİR UYKU MU?
Koma ve uyku insanların her ikisinde de şuurlarını yitirmesi manasında benziyor. Lakin şuurun ne ölçüde kaybedildiği ve insanların bu halde ne kadar vakit geçireceği değişiyor. Her ikisinde de olağan nefes alınıyor ve kalp atışı devam ediyor.
Tıbbi tanıma nazaran koma insan beyninin hiçbir dış uyarana reaksiyon vermediği, şuurun büsbütün kaybolduğu bir durum. Beynin şuur, farkındalık ve kişilik üzere ögelerden sorumlu alanlarının hasar alması sonucu oluşuyor. Sebebi ya beyin kanaması ya da kaza ve hastalıklar olabiliyor.
Normal uykuda dış uyarıcılara karşı reaksiyon verebiliyoruz. Uykunun maksadı dinlenmek ve tekrar güç kazanmak. Ayrıyeten insanların fizyolojik bir gereksinimi.
Komadaki bir insan ise manalı reaksiyonlar veremiyor, gözleriyle rastgele bir şeyi takip edemiyor ya da seslere reaksiyon veremiyor. Rastgele bir duygusal reaksiyon de sergileyemiyorlar.
Dört haftadan fazla sürenlere uzun koma deniliyor. 12 aydan uzun sürenlere de kalıcı koma deniyor. Kalıcı komadan çıkmak çok sıkıntı lakin imkansız da değil.
Şuur kaybına yol açan bir öbür hale de beyin vefatı deniliyor. Bu tıp olaylarda beyin o denli fazla hasar almış oluyor ki, tek başlarına nefes alamıyorlar ve teneffüs aygıtlarına bağlanmaları gerekiyor.
Fakat Amerikalı hekimlere nazaran beşerler komadayken yaşamsal işlevleri yerine getirebiliyor. Buna gebelik de dahil. 2019’da ABD’nin Arizona eyaletinde polis 10 yıldır komada kalan bir bayanın gebe kaldığını ve bebeğin sağlıklı doğduğunu açıklamışlardı.
Polis bakımevindeki tüm erkek çalışanın DNA’larını toplamıştı.
Portekiz’de de 2019’da gebeyken astım nöbeti yüzünden komaya giren bir bayan, 32 haftalık gebelik sürecinden sonra Salvador ismi verilen bir bebek dünyaya getirmişti.
TARİHTEKİ EN UZUN KOMA
Guiness Rekorlar Kitabına nazaran tarihte kayıtlara geçen en uzun vadeli komada kalan insan “Pamuk Prenses” diye de bilinen Amerikalı aktris Edwarda O’Bara. O’Bara 1953’te doğdu ve 42 yıl komada kaldı. Ailesi umudunu hiç kaybetmese de 2012’de, 59 yaşındayken hayatını yitirdi.
Tıbbi kayıtlara nazaran O’Bara 1970’te lise öğrencisiyken şeker komasına girdi.
Annesi Carrie umudunu hiç kaybetmedi ve tedaviye son verilmesi teşebbüslerini reddetti. 2008’de, 80 yaşında ölene dek kızının başucunda bekledi. Daha sonra bekleyişi kız kardeşi Coleen sürdürdü.
UYUYAN GÜZEL
Yine yıllarca süren komadan sonra vefatla sonuçlanan esas olaylardan biri de Elaine Esposito.
“Uyuyan güzel” takma ismi verilen Esposito 3 Aralık 1934’te doğdu. Bir gün, altı yaşındayken apandisit ağrısından şikayet etti ve 1941’de ameliyat için hastaneye yatırıldı. Hiç uyanmadı ve 37 yıl komada kaldı. Mevti 25 Kasım 1978’de resmen duyuruldu.
Komaya girip, sonunda ölen en meşhur insanlardan biri de eski İsrail Başbakanı Ariel Şaron oldu. Şaron sekiz yıl komada kaldıktan sonra, 85 yaşındayken öldü.
Şaron birinci olarak hafif bir felç geçirmiş ve 18 Aralık 2005’te hastaneye yatırılmıştı. Süratle düzgünleşti lakin 4 Aralık 2006’da ağır bir inme geçirince, komaya girdi.
Çocukları Şaron’u tıbbi ekipmanla hayatta tuttu lakin rastgele bir düzgünleşme işareti göstermedi.
2010’da Şaron’un yattığı hastanenin başhekimi, bir daha asla şuurunu kazanamayacağını, beyninin greyfurt kadar kaldığını ve bir çok kısmının da sıvılaştığını belirtti. 11 Aralık 2014’te resmen öldüğü açıklandı.
Amerikalı milyoner Sony von Bulow Eylül 1931’de doğdu ve Aralık 1980’den, 6 Aralık 2008’e dek, yaklaşık 28 yıl komada kaldı.
Ölümle sonuçlanan en garip koma hadiselerinden biri de Terry Wallis’inkiydi. Temmuz 1984’teki bir trafik kazasından sonra 20 yıl boyunca komada kaldı. 12 Haziran 2003’te komadan uyandı ve tıpkı gün öldü.
Liverpool taraftarı İngiliz genç Anthony Bland 15 Nisan 1989’daki Hillsborough faciasının kurbanlarından biriydi. Faciada 95 taraftar ezilerek can vermişti. Olay sırasında 17 yaşında olan Bland ağır bir beyin hasarı almıştı. 3 Mart 1993’e kadar teneffüs aygıtıyla hayatta tutuldu.
Kazalar ve hastalıklar dışında, kimi makûs alışkanlıklar da komaya neden olabiliyor. Amerikalı Karen Ann Quinlan 10 yıl komada kaldı.
14 Nisan 1975’te arkadaşlarıyla çıktığı gece gezmesinde alkol ve sakinleştirici haplar aldı. Daha sonra 21 yaşındaki genç komaya girdi. Aslında anne ve babası beş ay sonra kızlarının fişinin çekilmesini istemişti lakin hekimler hayatta tutulmasında ısrar etti. On yıl sonra, 11 Haziran 1985’te akciğer yetmezliğinden öldü.
Komaların bir nedeni de ateşli silah yaralanmaları. Amerikalı polis memuru Gary Dockery, 17 Eylül 1988’de sarhoş bir adam tarafından vuruldu. Sekiz yıl komada kaldı. Lakin 1996’da ameliyat edildikten sonra birden uyandı ve hiç durmadan konuşmaya başladı. Ama mucize uzun sürmedi ve 18 saat sonra öldü.
Ölüm daima komanın kaçınılmaz sonucu değil. Komaya girip, komadan çıkıp güzelleştikten sonra birkaç yıl daha yaşayan beşerler var. En uzun mühlet komada kalıp, uyanan kişi Amerikalı Leonard Lowy oldu. Uyku hastalığı olan 1939 doğumlu Lowy 1939’dan 1969’a dek komada kaldı. Dr. Oliver Sacks, Lowy ve İspanyol Gribi nedeniyle komaya giren birçok öteki hastayı levodopa isimli bir ilacı kullanarak yaşama döndürdü.
Bir diğer uzun mühlet komada kalıp, uyanan isimse Kanadalı Annie Shapiro. 1913 doğumlu Shapiro, 1973’te işlettiği butikte birden felç geçirdi ve 29 yıl boyunca komada kaldı. 1992’de komadan uyanıp, 2003’teki vefatına dek 11 yıl daha yaşadı. Öyküsü 1998 üretimi “Forever Love” isimli sinemaya ilham verdi.
BİLİNMEYENDEN GERİ DÖNÜŞ
Birleşik Arap Emirlikleri vatandaşı Münire Abdullah 1991’de geçirdiği trafik kazasından sonra 27 yıl komada kaldı. Sonunda 2018’de birden uyandı ve hala hayatta.
Amerikalı Terry Wallis 19 yıl komada kaldı. 1984’te geçirdiği kazada başından yaralanmıştı. 2003’te uyandı ve 2022’de öldü.
Hastalığı ve uygunlaşması sürecinde beynin kendi kendini tedavi etme yeteneği konusunda derinlemesine tıbbi araştırmalara husus oldu.
Thomas Hill’in öyküsü ise 2010’daki intihar teşebbüsüyle başladı. Teşebbüs başarısız olsa da 12 yıl boyunca komada kaldı ve 2022’de uyandı. 1988 doğumlu Hill hala yaşıyor.
1961 doğumlu Amerikalı itfaiyeci Donald Herbert 1961’de doğdu ve 1996’da yanan bir binanın üzerine çökmesi sonucu komaya girdi. 2005’te komadan uyandı, arkadaşları ve ailesiyle konuşabiliyordu. Bir sonraki yıl, 44 yaşındayken zatürreden öldü.
Polonyalı demiryolu emekçisi Jan Grzybski iş kazası geçirip dört yıllık bir komaya girdi. 1991’de uyandı ve 2008’deki vefatına dek hayatına devam etti.
1970 doğumlu Amerikalı Wanda Palmer, Haziran 2020’de bilinmeyen bir saldırganın dövmesi sonucu komaya girdi. İki yıl komada kaldı ve uyandığında saldırganın kardeşi Daniel olduğunu öğrendi. Daniel tutuklandı ve birkaç gün sonra hapishanede öldü. Wanda ise hala hayatta.