Atlantik’te neden nükleer tehlike yaşanıyor?
Eskiden nükleer atıkların denize boşaltılması “gözden uzak, gönülden uzak” anlayışıyla yürütülüyordu. Araştırmacılar şimdiye kadar Kuzeydoğu Atlantik’te 1800’den fazla radyoaktif atık varili tespit etti. Bu variller, 1950’ler ile 1980’ler ortasında İngiltere, Belçika, Hollanda, İsviçre ve Almanya üzere Avrupa ülkeleri tarafından okyanusa bırakılmıştı. Nükleer sanayi ve araştırma laboratuvarlarından çıkan atıklardan kurtulmanın en ucuz ve en kolay yolu buydu.
Okyanusa nükleer atık bırakılması 1993 yılında yasaklandı. Lakin o vakte kadar yalnızca Kuzeydoğu Atlantik’e tahminen en az 200 bin varil atılmış oldu. Bu variller, 3 bin ila 5 bin metre derinliğe bırakılmıştı.
Kuzey Atlantik’teki araştırma misyonuna hazır: L’Atlante, Batı Franza’daki Brest limanındaFotoğraf: Sebastien Salom-GomisAFP/Getty Images
Avrupalı bilim insanları, “L’Atalante” isimli araştırma gemisiyle bu atıkların yaklaşık yarısının bırakıldığı varsayım edilen bölgeye Fransa’nın La Rochelle kıyısının bin kilometre batısındaki Batı Avrupa Çukuru’na ulaştı. NODSSUM (Nükleer Okyanus Depo Alanı İzleme Araştırması) isimli proje kapsamında, araştırma takımı okyanus tabanındaki atıkları takip ediyor.
Atlantik’teki nükleer atıklara dair datalar çok sınırlı
21 kişilik milletlerarası grup, varillerin bulunduğu tüm noktaları içeren detaylı bir harita oluşturmayı hedefliyor. Zira deniz altındaki bu nükleer çöplerin nerede ve hangi durumda olduğu konusunda hâlâ çok az bilgi var.
DW’ye konuşan, Almanya’nın Bremerhaven kentindeki Thünen Balıkçılık Ekolojisi Enstitüsü’nden Pedro Nogueira, “Birçok durumda varillerin durumu ve pozisyonu bilinmiyor. Atıkların çeşidi ve kaynağına ait bilgiler eksik ya da erişimi zor” diyor. Nogueira’ya nazaran, varillerin içinde kontamine laboratuvar gereçleri, hami giysiler, tıbbi ve endüstriyel atıklar ve nükleer reaktör kalıntıları bulunuyor.
Çoğunlukla düşük ve orta düzeyde radyoaktif atıklardan kelam ediliyor. Fakat birtakım hususlar önemli riskler taşıyor: Örneğin kemik tümörü ve lösemiye neden olabilen Stronsiyum-90 yahut Çernobil felaketinde de yayılan Sezyum-137. Bugün bile bu husus nedeniyle kimi Avrupa bölgelerinde, bilhassa Almanya’nın Bavyera eyaletinde, yaban mantarları ve yabanî hayvan etleri hâlâ yüksek oranda kontamine durumda.
Nütekleer atıklarla dolu variller, nizami ve inançlı olarak koruma edilmeli..Tıpkı Almanya’nın batısındaki Ahaus’da bulunan nükleer atık orta depolama tesisindeki üzere Fotoğraf: Christopher Mick/BGZ
Atlantik’e bırakılan atıklar ortasında Plütonyum-239 da yer alıyordu. Bu husus, en yaygın üretilen plütonyum izotopu olup, yarı ömrü 24 bin yıldan fazla. Yani radyasyonunun yarıya inmesi bile bu kadar vakit alıyor.
Radyoaktivite okyanusa sızıyor mu?
Fransa’daki Clermont Auvergne Laboratuvarı’ndan projenin diğer ve atom fizikçisi Patrick Chardon, varillerin içinden uzun müddettir radyoaktivite sızdığını varsayım ediyor. Chardon’a nazaran varillerin tasarımı, derinliğin basıncına dayanacak biçimdeydi. Fakat içlerindeki radyasyonu büsbütün izole etmek için kâfi değil.
Pedro Nogueira da şunu söylüyor:
“Bazı varillerin paslandığını biliyoruz ve eski atık alanlarının etrafındaki derin deniz tortularında ve canlılarında az ölçüde radyoaktiviteye rastlandı.”
Ancak eldeki datalara nazaran, bu radyasyonun kıyı bölgeleri ya da insan sıhhati için çok düşük bir risk oluşturduğu düşünülüyor. Balık ve deniz eserlerinde de radyasyon, yasal sonların epeyce altında.
Patrick Chardon, Kuzey Atlantik’teki nükleer atıkların büyük kısmında radyoaktivitenin yaklaşık 300-400 yıl içinde kaybolacağını varsayım ediyor. Atıkların yaklaşık yüzde 2’sinde ise bu mühlet çok daha uzun.
Okyanustaki variller çıkarılamıyor
Tuzlu suların binlerce metre altında bulunan bu nükleer atık varillerinin yerinden çıkarılması teknolojik olarak neredeyse imkânsız. Pedro Nogueira’ya nazaran bu türlü bir teşebbüs, çevresel riski daha da artırabilir.
Bu nedenle araştırmacılar, denizlerdeki nükleer atıkların daima izlenmesi gerektiğini vurguluyor. Böylelikle mümkün değişiklikler vaktinde tespit edilip gerekli tedbirler alınabilir.
“L’Atalante” gemisindeki takım, bölgede dört hafta geçirmeyi planlıyor. Maksat sadece varillerin yerini ve durumunu belgelemek değil; birebir vakitte sudan, topraktan ve canlılardan örnekler toplayarak, bu nükleer çöplerin deniz ekosistemine tesirini de anlamak. Takım, toplamda yaklaşık 200 kilometrekarelik bir alanı incelemeyi planlıyor.
DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?
