Küresel ısınma Türkiye’yi nasıl değiştirebilir?
Geçen hafta başlayan Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Konferansı (COP30) bu hafta kritik görüşmelerin akabinde sona erecek. Brezilya’nın yağmur ormanları kenti Belem’de 21 Kasım’a dek sürecek dorukta, ülkelerin mevcut emisyon maksatları ve ahenk siyasetleri masada; bilim dünyası ise global ısınmanın hızlandığını ve Akdeniz Havzası’nın sıcaklık artışından en sert etkilenecek bölgelerden biri olduğunu yineliyor.
Akdeniz neslinde yer alan Türkiye de hem süratli ısınan hem de yağış rejimi bozulan bölgelerden biri haline geliyor.
Türkiye için son birkaç yılda yayımlanan projeksiyonlar, Türkiye’nin ikliminin gelecek on yıllarda bugünkünden bariz biçimde farklı olacağını gösteriyor. Daha sıcak ve kurak yazlar, değişen iklim tipleri, su gerilimi altındaki havzalar, küçülen göller, ziraî randımanda kayıplar ve kıyı kentlerinde artan deniz taşkınları birebir fotoğrafın kesimleri olarak öne çıkıyor.
Sıcaklık artışı: Türkiye daha süratli ısınıyor
Avrupa-Akdeniz İklim Değişikliği Merkezi’nin (CMCC) hazırladığı G20 İklim Riski Atlası (2021), yüksek emisyon senaryosunda Türkiye’deki sıcaklık artışının 2050’ye kadar 2,7 santigrat derece, yüzyıl sonunda ise 6,3 santigrat dereceyi bulabileceğini öngörüyor. Sıcak hava dalgalarının sıklığı ve mühleti de dramatik biçimde artıyor.
Dünya Bankası’nın Türkiye Ülke İklim ve Kalkınma Raporu (CCDR, 2022) da ortalama sıcaklığın 2040’a gerçek süratli bir yükseliş eğiliminde olduğunu; İstanbul, Adana ve Antalya üzere kentlerde “ısı indeksi” günlerinin bariz formda arttığını gösteriyor. 2024 tarihli yağış-sıcaklık tahlilleri de Türkiye’nin 1991-2020 ortalamasına nazaran yaklaşık 1,2 santigrat derece daha sıcak bir rejime kaydığını doğruluyor.
İklim tipleri değişiyor: Kurak nesil genişliyor
İklim bilimci Prof. Dr. Murat Türkeş ve Nami Yurtseven’in Türkiye’nin iklim sınıflandırmasındaki değişimleri inceleyen 2025 tarihli çalışması ise yarı kurak step ve Akdeniz ikliminin hem kuzeye hem de daha yüksek rakımlara hakikat genişlediğini ortaya koyuyor.
Aynı çalışma, yüksek emisyon senaryosunda yüzyıl sonuna kadar Türkiye’nin güneydoğusunda daha evvel görülmemiş sıcak çöl iklim tipinin ortaya çıkabileceğini öngörüyor. Orman üst hududunun da yaklaşık 120-220 metre kadar yükseleceği, dağ ekosistemlerinin ve kar rejiminin buna bağlı olarak değişeceği belirtiliyor.
Yağış ve kuraklık: Su gerilimi kalıcı hale geliyor
Yağışlardaki uzun vadeli azalma ve kış yağışlarının zayıflaması, Türkiye’nin su döngüsünü en kırılgan noktaya taşıyor.
Türkiye’de birtakım göller kurumaya başladı. Isparta’daki Ulusal Park statüsündeki Kovada Gölü kuruduFotoğraf: DHA/DW
G20 Atlası 2050’ye kadar Akdeniz ve Güneydoğu’da ziraî ve hidrolojik kuraklık sıklığının keskin biçimde artacağı kestiriminde bulunuyor. Yağışların daha kısa ve şiddetli olması ise tıpkı periyotta hem sel hem kuraklık riskini birlikte yükseltiyor.
Türk Bilimler Akademisi’nin (TÜBA) İklim Değişikliğinin Türkiye Su Kaynaklarına Tesirleri ve Ahenk isimli çalışması (2022) da Türkiye’yi halihazırda yüksek su gerilimi altında bir ülke olarak tanımlıyor. Rapor, 25 ırmak havzasını kapsayan projeksiyonlarına dayanarak, bilhassa Fırat-Dicle ve Konya havzalarında önemli su açığı beklendiğini, kimi Karadeniz havzalarında ise su fazlası görülebileceğini aktarıyor.
Kar örtüsü ve göller: Geri çekilen su varlıkları
Fırat Irmağı Havzası (Keban Barajı) üzerine yapılan bir modelleme, yüksek emisyon senaryosunda karla kaplı alanın yüzyıl sonuna kadar yüzde 44’e kadar azalabileceğini öngörüyor. Bunun ırmağın en yüksek akışını10 gün öneçekeceği ve su idaresi ile tarımı aksatacağı kestirim ediliyor. Bu da barajların işletilmesini, güç üretimini ve ziraî sulamayı zorlaştıran bir tesir manasına geliyor.
Uydu datalarına dayalı tahliller, Salda, Burdur ve Beyşehir üzere göllerde son 30 yılda besbelli bir küçülme olduğunu gösteriyor. Göllerin çekilmesi, daha sıcak ve kurak iklim şartları ile yeraltı suyu kullanımındaki artışın birleşik bir sonucu olarak bedellendiriliyor.
Tarım: Randıman kaybı ve bölgesel eşitsizlik riski
İklim değişikliğinin tarıma tesirlerini pahalandıran akademik çalışmalara nazaran, mısır, çeltik, şeker pancarı ve tahıllarda 2050’ye kadar yaklaşık yüzde 3 ile 12,5 ortasında, pek çok eserde ise yüzde 8-12 bandında randıman kaybı bekleniyor.
İklim değişikliği sonucu tarımda randımanın düşeceği kestirim ediliyorFotoğraf: DHA/DW
Ekonomik Araştırma Forumu’nun (ERF) 2021 tarihli çalışması, sıcaklık artışının ziraî katma kıymet ve istihdamda düşüşle birlikte seyrettiğini, bilhassa doğu vilayetlerinde besin fiyatlarının daha süratli arttığını gösteriyor.
Bu tablo, tarımın iklim değişikliğine karşı en kırılgan dallardan biri olduğunu ve kırılganlığın bölgesel eşitsizliği derinleştirebileceğini ortaya koyuyor.
Aşırı hava olayları: En çok kentler etkileniyor
G20 Atlası, Türkiye’de sıcak dalgaları, sel ve kuraklığın kentler üzerinde birleşik bir baskı oluşturduğunu belirtiyor.
İstanbul’da 2015-2017 yıllarında yaşanan üç büyük sıcak dalgalarında sıcaklığa bağlı ölümlerin yüzde 6 ile 21 ortasında arttığı kaydediliyor.
Aynı çalışma, Karadeniz’de sel riskinin 2050’ye kadar yüzde 100-300 ortasında artabileceğine işaret ediyor.
CCDR de 2020 prestijiyle kıyı taşkınları, çok sıcak, kentsel sel ve orman yangını için risk düzeyinin “yüksek” kategoride olduğunu, doğal afet kaynaklı GSYH kaybının yaklaşık yüzde 0,3’üne ulaştığını belirtiyor.
Raporda orman yangınlarının bilhassa Ege ve Akdeniz kıyılarında kalıcı bir tehdit haline geldiğini hatırlatılıyor.
Bu yıl Ekim ayında Antalya’da denize girmek mümkündüFotoğraf: DHA/DW
G20 Atlası, iklim değişikliği tesirlerinin 2050 yılına kadar gayri safi yurt içi hasılanın yüzde 0,9 ila yüzde 2,26 oranında kayba yol açabileceği öngörüyor.
Kıyılar: Yükselen deniz ve taşkın tehdidi
Atlas, deniz düzeyindeki yükseliş ve kıyı taşkınları nedeniyle 2050’ye kadar her yıl sel riski altındaki nüfusun 430 binden 480 bine çıkabileceğini hesaplıyor. Bu, bilhassa Akdeniz ve Ege kıyılarında süratle büyüyen kentler için daha fazla insan ve varlık kaybı manasına geliyor.
İstanbul’da Küçükçekmece-Bakırköy sınırı, Samsun’da Çarşamba Ovası ve İzmir Körfezi etrafı en riskli alanlar ortasında.
Antalya ve Mersin’de kıyı erozyonu, turizm tesislerinin altyapısını direkt etkileyen bir sorun haline geliyor.
Turizm: Dönemler kayıyor
BBVA araştırma ünitesinin 2024 tarihli “İklim Değişikliğinin Türkiye’deki Turizm Talebine Etkisi” isimli çalışması, yüksek emisyon senaryosunda 2090’larda, 2024-2030 periyoduna kıyasla turizm talebinde yüzde 8’e yakın bir düşüş olabileceğini, en büyük tesirin Güney Kıyısı’nda görüleceğini belirtiyor.
Türkiye’de kış turizminde dönemin kısalabileceği varsayım ediliyorFotoğraf: DHA/DW
Aynı periyotta vilayetler ortasında Aydın yüzde 16,5 düşüşle öne çıkıyor. Yaz ayları açısından Muğla’da ağustos talebinin yüzde 35’e kadar azalabileceği, buna karşılık bahar aylarının cazibesinin artacağı öngörülüyor. Erzurum ve Kars üzere kış turizmi merkezlerinde ise kar kalınlığı ve dönem mühleti kısalıyor. Raporda 2090’larda iklim değişikliğinin dağ ve tabiat turizmine yüzde 2,4 düşüş olarak yansıyacağı öngörülüyor.
Türkiye ne yapmalı?
Tüm raporlar ortak bir noktada buluşuyor: Ahenk siyasetleri gecikmeden hayata geçirilmezse, tesirler ekonomik olduğu kadar toplumsal bir krize dönüşebilir.
CCDR, su idaresinin havza ölçeğinde yine düzenlenmesini, tarımda eser deseninin iklim projeksiyonlarına nazaran planlanmasını ve kıyı taşkınlarına karşı risk bazlı planlama yapılmasını öneriyor.
Kent kırılganlığı tahlilleri, yeşil alanların korunması, ısı adası tesirini azaltan tahliller ve afet riskini gözeten imar siyasetlerinin kıymetine dikkat çekiyor.
Bilimsel projeksiyonlar Türkiye’nin 2050 sonrasında büsbütün yeni bir iklim tertibine gireceğini söylüyor. Bu tertibin ne kadar yıkıcı olacağı ise bugünden atılacak adımlarla belirlenecek.
