Küresel sermaye İsrail’i terk edebilir mi?
Yaklaşık 2 trilyon dolarlık kıymetiyle dünyanın en büyük varlık fonu olan Norveç Varlık Fonu, etik dertler nedeniyle 11 Ağustos günü İsrailli 11 şirkete ilişkin payları elden çıkaracağını açıklamıştı. İsrail medyası bu adımı eleştirirken İsrail hükümeti ise büyük ölçüde sessiz kaldı. Kimi analistler hükümetin, İsrail aleyhine 20 yıldır kampanya yürüten Boykot, Tecrit ve Yaptırımlar (BDS) hareketini cesaretlendirmemek için sessiz kaldığı yorumunu yapıyor. Pekala BDS nedir? Şu ana kadar İsrail konusunda hangi adımlara öncülük ettiler?
BDS hareketi nedir?
BDS 2005 yılında, Filistin topraklarına yönelik ihlallere ortak olan İsrailli kuruluşlarla iş yapmamaları için kurumlara, şirketlere ve hükümetlere baskı yapmak gayesiyle kuruldu.
İsrail ve ABD bu hareketi antisemitizmle suçlarken Alman parlamentosu Bundestag da 2019 ve 2024 yıllarında BDS’yi “antisemitik” ilan eden kararlar alarak hareketin kamudan fon almasını yasakladı.
Gazze savaşı ile ivme kazanan hareket, AXA ve Scotiabank üzere büyük kuruluşların İsrail’den yatırımlarını çekmesine yol açtı ayrıyeten Güney Koreli teknoloji devi Samsung’un yatırım fonu Samsung Next ve market zincisi 7-Eleven’ın İsrail’den çıkışını tetikledi.
ABD’de birtakım kentler ve üniversiteler de BDS kampanyaları doğrultusunda İsrail ilişkili şirketlerle bağlarını kesme kararı aldı.
İsrail iktisadına en büyük ziyanı Trump mı verdi?
Ancak ekonomistlere nazaran İsrail’e yönelik boykot kampanyaları ABD Başkanı Donald Trump’ın bu ülkeye uyguladığı gümrük vergilerinin yanında kıymetsiz kalıyor.Washington merkezli Global Kalkınma Merkezi’nden (CGD) kıdemli araştırmacı Dany Bahar, boykot ve yatırım iptallerinin İsrail iktisadı ve savaş kapasitesi üzerinde önemli bir tesiri olmadığı görüşünde:
“Bu adımlar İsrail iktisadında bir sarsıntıya yol açacak ölçekte değil. Trump’ın İsrail’e uyguladığı gümrük tarifesiyle kıyaslandığında hiçbir şey.”
Bahar, Trump’ın gümrük vergileri için, “İsrail’in şimdiye kadar karşılaştığı en makûs boykot” diyor.
Nisan ayında Trump, İsrail menşeli eserlere yüzde 17 oranında gümrük vergisi uygulanacağını duyurdu. Bu oran daha sonra yüzde 15’e düşürüldü. İsrail ise ABD’den ithal tüm eserler için gümrük vergilerini kaldırmıştı. Trump, Türkiye’den ithal eserlere uygulanacak gümrük oranını da geçtiğimiz günlerde yüzde 10’dan İsrail’le birebir düzeye yani yüzde 15’e yükseltmişti.
İsrail’e yabancı yatırım girişi yine hızlandı
Bahar’a nazaran Norveç’in payları elden çıkarma kararının da tesiri hudutlu olacaktır:
“Bu şirketler esasen âlâ şirketler. Diğerleri bu yatırımları satın alacaktır. İsrail’in bilgi ve eser bakımından dünyaya sunacağı çok şey var. Yatırımcılar bunu biliyor.”
İsrail iktisadı savaşa karşın güçlü bir performans sergiliyor.Fotoğraf: Anton Gvozdikov/Pond5 Images/IMAGO
Jeopolitik tansiyonlar ve BDS kampanyaları nedeniyle birtakım yatırımcılar temkinli olsa da aslında İsrail’e yabancı yatırım girişi 2023’teki düşüşün akabinde 2024’te önemli halde toparlandı.
İsrail Merkez Bankasına nazaran, 2024’te yurt dışından gelen net yatırım fiyatı yaklaşık 27 milyar dolar oldu; bu sayı 2023’te yalnızca 8 milyar dolar düzeyindeydi.
Bu tabloya karşın Norveç’in son adımı, Gazze ve Batı Şeria’daki aksiyonları nedeniyle İsrail üzerindeki yaptırım baskısının arttığını gösteriyor. Örneğin İsrail’in en yakın müttefiklerinden olan Almanya, bu ay Gazze’de kullanılabilecek silahların İsrail’e satışını süresiz olarak askıya aldığını açıkladı.
İsrail ile iş yapmayı bırakmak mümkün mü?
Avrupa Birliği (AB) de İsrail’in 111 milyar dolarlık Horizon Europe araştırma fonuna erişimini kısıtlama seçeneğini pahalandırıyor. Fransa, İspanya, İrlanda ve Slovenya daha sert adımlar atılmasını savunurken; Almanya, İtalya ve Macaristan yaptırımlara karşı çıkıyor.
Hayfa Üniversitesi’nden ekonomist Benjamin Bental, Norveç’in adımının emsal teşkil edebileceği, AB’nin de onu izlemesi hâlinde bunun önemli sonuçları olabileceği görüşünde. İsrail’in ihracatının üçte birini AB ülkelerine gerçekleştirdiğine dikkat çeken Bental, bunun gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) yüzde 1’ine karşılık geldiğini belirtiyor.
Bahar da buna katılmakla birlikte, İsrail’in global inovasyon ve ticaretteki rolü nedeniyle baskının hudutlu kalabileceğini söylüyor:
“İsrail ve savaş hakkında ne düşünürseniz düşünün, ülke mühendislik ve yazılım geliştirme alanında çok yetenekli. İktisadı global iktisatla o kadar iç içe ki İsrail’den kopmak o kadar da kolay değil.”
BDS, Norveç Varlık Fonu’nun kararını büyük bir zafer olarak değerlendirirken ülke hâlihazırda İsrail’deki öteki yatırımların memleketler arası hukuka uygun olup olmadığına dair inceleme yürütüyor.
Norveç Varlık Fonu’nun hâlâ yaklaşık 50 İsrailli şirkette yatırımı bulunuyor.
