İsrail-İran savaşı Türkiye’nin ekonomisini nasıl etkiler? Uzman isim açıkladı…
İsrail’in İran’a yönelik saldırıları ve İran’ın misillemeleriyle bölgede tansiyon yükseldi. Bu gelişme Türkiye’nin dış politikası ile birlikte enerji ve ekonomi güvenliği açısından da ciddi riskler oluşturuyor. Enerji uzmanı Necdet Pamir ve sektör verileri, Türkiye’nin bu krizden çok yönlü etkilendiğini gösteriyor.
TÜRKİYE’NİN ENERJİ MALİYETLERİ ARTTI
İsrail saldırıları sonrası Brent petrol fiyatı 69 dolardan 74 doların üzerine çıktı. Kısa vadede fiyatların yükselmesi beklenen bir gelişme oldu.
Türkiye petrolde yüzde 92 dışa bağımlı. Petrol fiyatlarındaki artış doğrudan enerji maliyetlerini yükseltti. 2022’de Brent petrol ortalama 101 dolar iken enerji ithalat faturası 96,6 milyar dolardı. 2023’te fiyatlar 82 dolara gerileyince fatura 69,1 milyar dolara indi.
Enerji ithalatı sadece petrolü değil; doğalgaz, kömür ve elektrik ithalatını da kapsıyor. Petrol fiyatlarındaki artış tüm bu kalemlere yansıdı.
Ayrıca enerji ithalatının dolar üzerinden yapılması ve TL’nin değer kaybetmesi maliyetleri daha da artırdı.
HÜRMÜZ BOĞAZI KAPANMA RİSKİ VAR
Hürmüz Boğazı günlük 21 milyon varil petrol ve 306 milyon metreküp LNG taşıyan kritik bir enerji koridoru. İran, bu boğazı kapatma tehdidinde bulundu.
Necdet Pamir, İsrail’in saldırılarının İran rejimini varoluşsal tehdit algısına ittiğini belirtiyor. ABD ve İngiltere’nin sürece müdahil olması durumunda İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatabileceğini söylüyor. Pamir, bu durumun teknik olarak mümkün olduğunu vurguluyor:
“Kapatamazlar diyenlere katılmıyorum. Elinde denizaltılar, mayınlar var. Senelerdir bunun tatbikatını yapıyorlar. Noktaya gelirse kapatabilirler. Kapatılıp kapatılmayacağı ayrı mesele ama kapatamazlar demek doğru değil.”
Hürmüz Boğazı’nın kapanması günlük 21 milyon varil petrol arzının kesilmesi demek. Pamir’e göre bu durumda petrol fiyatlarının nerede duracağı öngörülemez.
PETROL TEDARİKİ ŞİMDİLİK ETKİLENMİYOR
ABD’nin İran’a yönelik yaptırımlarıyla Türkiye İran’dan petrol ithalatını sıfırladı. Önceden petrol ihtiyacının yüzde 45’ini İran’dan karşılayan Türkiye, şu anda petrolünün yaklaşık yüzde 70’ini Rusya’dan, yüzde 25’ini Irak’tan, kalanını ise Kazakistan’dan alıyor. Bu nedenle gerilimin petrol tedariki yönünden etkisi şu an görünmüyor.
Ancak Pamir, bu durumun yanıltıcı olduğunu “Enerjide, özellikle petrol ve doğalgazda dışa bağımlılık, ekonomimizin ve güvenliğimizin üzerinde Demokles’in kılıcı gibi sallanıyor” şeklinde belirtti.
Türkiye’nin bazı doğalgaz alım anlaşmaları petrol fiyatlarına endeksli. Bu yüzden petrol fiyatlarındaki artış gecikmeli olarak doğalgaz faturalarına da yansıyor. Pamir, bunun psikolojik etkileri olduğunu ve Rusya-Ukrayna savaşı döneminde doğalgaz fiyatlarının bu nedenle hızla yükseldiğini ifade ediyor.
GÜNEY PARS DOĞALGAZ SAHASI TÜRKİYE’Yİ EN ÇOK ETKİLİYOR
Türkiye yıllık yaklaşık 55 milyar metreküp doğalgaz tüketiyor ve bunun yüzde 99’unu ithal ediyor.
İran’ın doğalgaz tesislerine yapılan saldırılar Türkiye için büyük risk taşıyor. İran medyasına göre İsrail, ülkenin güneyindeki Buşehr eyaletinde Güney Pars doğalgaz sahasını hedef aldı. Dünyanın en büyük doğalgaz sahası olan Güney Pars’ta saldırı sonrası üretim kısmen durdu.
Türkiye’nin İran’dan yıllık yaklaşık 10 milyar metreküp doğalgaz aldığına dikkat çeken Pamir, “Güney Pars vurulursa doğrudan etkilenecek tek ülke biz oluruz. İran’ın ciddi doğalgaz ihracatı yaptığı tek ülke Türkiye. Biraz Nahçıvan’a, biraz Irak’a veriyor ama ana alıcı biziz. Eğer bu hatta kesinti yaşanırsa Türkiye sanayisi felç olur” dedi.
İran bu doğalgazı Türkmen gazıyla kendi ihtiyacını karşılayarak dolaylı olarak Türkiye’ye gönderiyor. Bu zincirin kırılması durumunda özellikle kış aylarında arzda ciddi sorun yaşanabilir.
TİCARET HACMİ YAKLAŞIK 6 MİLYAR DOLAR
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye 2024’te İran’a yaklaşık 3,2 milyar dolarlık ihracat, 2,5 milyar dolarlık ithalat yaptı. Böylece iki ülke arasındaki ticaret hacmi 5,7 milyar dolar oldu.
Ticaret Bakanlığı’nın 2023 raporuna göre Türkiye’nin İran’a en çok sattığı ürünler makine ekipmanları (yüzde 28), plastik-kimya ürünleri (yüzde 24) ve tarım-gıda ürünleri (yüzde 11) oldu. İran’dan ithalatın büyük kısmını doğalgaz ve petrokimya ürünleri (yüzde 60), metal ürünleri (yüzde 29) ve tarım (yüzde 4) oluşturdu.
İran’ın Mahşehr bölgesinde, Tarım Kredi Kooperatifleri iştiraki Gübretaş’a ait Razi Petrokimya Kompleksi önemli bir tesis olarak öne çıkıyor. CHP Tarım ve Orman Politikalarından Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Erhan Adem, savaş ortamında bu tesisin güvenliği ve üretim durumu hakkında kamuoyunun bilgilendirilmemesini eleştirdi. “Türkiye’nin tarımsal üretiminde maliyetleri düşürmek için yapılan bu yatırım ciddi risk altında ve sessizlik içinde yok sayılamaz” dedi.
TURİZM VE BÖLGESEL GÜVENLİK ENDİŞELERİ ARTABİLİR
Bölgede yaşanan gerilim, Türkiye’ye yönelik turizm akışını olumsuz etkileyebilir. 2023’te Gazze çatışmaları sırasında bölgeden gelen turizm rezervasyonlarında düşüş yaşanmıştı. Turizm sektörü jeopolitik gelişmelere hızlı tepki veriyor.
Ayrıca, Kızıldeniz ve Süveyş hattı üzerinden yapılan ticari taşımacılıkta güvenlik sorunları ihracatçılar için navlun sürelerinin uzaması ve maliyetlerin artması anlamına gelebilir. 2024 başında Yemen kaynaklı saldırılar nedeniyle bu güzergahta navlun süreleri uzamış, konteyner taşımacılığı maliyetleri yüzde 300’e varan artış göstermişti.
