Kur riski ve tedarik zincirleri: Türkiye–Japonya ticaretinde yeni denge
İzmir Demokrasi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meltem İnce Yenilmez, Türkiye ile Japonya ortasındaki ekonomik ilgileri kıymetlendirerek, bu ilginin ham ticaret sayılarının ötesinde bir mana taşıdığını belirtti.
Konuyla ilgili görüşlerini paylaşan Prof. Dr. İnce Yenilmez, “Uluslararası ticaretin devleri olan Çin, ABD ve AB’nin gölgesinde kalmış üzere görünse de Türkiye ile Japonya ortasındaki ekonomik alakalar stratejik bir derinlik kazanmaktadır” dedi. Japonya Maliye Bakanlığı’nın 2024 dış ticaret bilgilerine atıfta bulunan İnce Yenilmez, “Türkiye, her ne kadar Japonya’nın toplam mal ihracatının yaklaşık %1,8’ini oluştursa da dinamik büyüme potansiyeli ve jeostratejik pozisyonuyla Japonya için giderek daha cazip bir pazar haline geliyor” biçiminde konuştu.
Para Ünitesi ve Risk: Kur Fırtınasında İstikrar Arayışı
Japonya ile Türkiye ortasındaki ticarette kullanılan para ünitesi, ekonomik bağlantıların nabzını tutmaktadır. Japonya Merkez Bankası’nın (BOJ) 2024 bilgilerine nazaran, Türkiye’ye yapılan ihracatın %65’i ABD doları (USD), %25’i Euro (EUR) üzerinden gerçekleşiyor. Geriye kalan küçük bir kısım ise Türk lirası ve Japon yeni üzere öbür para ünitelerini içeriyor. Bu durum, Japon ihracatçıların kendilerini yen dalgalanmalarına karşı korurken, kur riskinin büyük bir kısmını üstlendiğini gösteriyor. Lakin, Türk ithalatçılar için mahallî kurdaki ani değişimler yahut gümrük vergilerindeki artışlar, Japon eserlerinin fiyatında baskı oluşturarak pazar dinamiklerini yine şekillendiriyor.
Katma Pahanın Tesiri: Otomotivden Elektroniğe Çarpan Etkisi
Japonya’nın Türkiye’ye yaptığı ihracatın sektörel dağılımı, iki ülke ortasındaki bağlantının niteliğini ortaya koymaktadır. İhracatın lokomotifleri, yüksek katma kıymetli sanayi eserleridir: makine ve ekipmanlar, araba kesimleri ve elektronik eserler. O denli ki, 2024 bilgileri, Türkiye’nin elektrikli ekipmanlarının neredeyse %3’ünün Japonya’dan geldiğini göstermektedir. Bu oran, Japonya’nın bu alanlardaki teknolojik üstünlüğünün ve üretim kalitesinin Türkiye pazarında ne kadar emniyetli bulunduğunun bir ispatıdır.
Bu kesimlerin Japon iktisadı için hayati kıymeti vardır. Girdi-çıktı tablolarından elde edilen tahliller, otomotiv ve makine kesimlerinde yaşanan tek bir ünitelik talep artışının, iktisadın birçok farklı kesiminde kayda kıymet bir üretim artışına yol açtığını, yani güçlü bir çarpan tesiri yarattığını ortaya koymaktadır. Bu, Türkiye’den gelen her talebin, Japon iktisadında zincirleme bir tepki başlattığı manasına gelir.
Küresel Paha Zincirleri ve TiVA Verileri
İki ülke ortasındaki bağın tam fotoğrafını görmek için, yalnızca direkt ihracat sayılarına bakmak kâfi değildir. Japon otomotiv sanayisi, Türkiye’ye dolaylı olarak da nüfuz etmektedir. Japon üreticiler, motor, vites kutusu yahut elektronik sistem üzere kritik bileşenleri Türkiye’deki montaj fabrikalarına tedarik ederek, bu fabrikalardan çıkan bitmiş araçların Türkiye’de yahut Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Avrupa üzere komşu pazarlarda satılmasını sağlamaktadır. Bu dolaylı ihracat kanalı, direkt ticaret istatistiklerinde tam olarak yansımayan lakin Türkiye’nin sonuncu talebinin, Japonya’nın katma bedel yaratımında ne kadar tesirli olduğunu gösteren stratejik bir boyuttur.
OECD’nin Ticarette Katma Kıymet (TiVA) bilgileri bu dolaylı etkiyi somutlaştırmaktadır. TiVA bilgileri, Türkiye’nin ekonomik büyümesi ve endüstrileşmesiyle birlikte, Japonya’nın yarattığı katma kıymetin Türkiye’nin sonuncu talebine olan bağımlılığının son yıllarda istikrarlı bir formda arttığını kanıtlamaktadır. Bu durum, Türkiye’nin artık yalnızca Japon eserlerinin bir alıcısı değil, tıpkı vakitte Japonya’nın global paha zincirlerinde stratejik bir halka, bir üretim ve dağıtım merkezi olma potansiyeli taşıdığını ortaya koymaktadır.
