Mehmet Şimşek iki yılda ne kadar başarılı oldu?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından Haziran 2023’te büyük umutlarla iktisadın başına getirilen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 6 Temmuz 2023’te Türkiye’yi yüksek enflasyondan kurtarma teziyle hazırlanan yeni iktisat programını açıklamıştı.

Şimşek, o gün toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda yeni programın içeriğini, “Programımızın üç temel bileşeni var: Mali disiplinin yine tesis edilmesi, enflasyonun orta vadede tek haneye düşürülmesi, yapısal reformlar” diyerek ortaya koymuştu.

Peki ortadan geçen iki yılda Şimşek’in ortaya koyduğu iktisat programı ne kadar başarılı oldu? Türkiye iktisadı enflasyonla uğraş, mali disiplin ve yapısal ıslahatlar konusunda aralık kat edebildi mi?

Gerek Türkiye’de gerekse global ölçekte açıklanan datalara bakıldığında, Türkiye’nin son iki yılda enflasyonla çabada kayda kıymet bir muvaffakiyet elde edemediği, gelir eşitsizliği ve rekabetçilikte ise geriye düştüğü görülüyor.

DW Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran, Şimşek periyodunda yapısal ıslahat eksikliği ve kamu tasarruflarındaki yetersizlik, iktisat programının muvaffakiyetini gölgelemiş oldu.

Enflasyon ve gelir eşitsizliğinde üst sıralarda

Türkiye iktisadı, son yıllarda hem yüksek enflasyon hem de gelir eşitsizliği ve adaletsizliğinde giderek daha olumsuz bir karneye sahip oluyor.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) son olarak açıkladığı Haziran bilgilerine nazaran yıllık yüzde 35 enflasyon oranıyla G20 ülkeleri içerisinde Arjantin’den sonra ikinci sırada yer alan Türkiye, dünya genelinde Venezuela, Güney Sudan, Zimbabve, Arjantin ve İran’ın akabinde altıncı sırada bulunuyor.

Türkiye Avrupa Birliği ve Euro Bölgesi ülkeleri ile karşılaştırıldığında ise enflasyonu açık ortayla en yüksek ülke pozisyonunda.

Dünya Bankası’nın “2024 Yoksulluk, Refah ve Gezegen Raporu”na nazaran, gelir eşitsizliği açısından Türkiye, Avrupa’da birinci sırada ve dünya genelinde ise 130 ülke ortasında 28’inci sırada bulunuyor. TÜİK’in Ekim 2024’te açıkladığı 2023 yılına ait Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne nazaran ise Türkiye’de orta gelir kümesinin toplam gelirden aldığı hisse yüzde 14,3 ile tarihî olarak en düşük düzeyine gerilemiş durumda.

“Program çalışan ve emeklinin ziyanına işledi”

DW Türkçe’ye konuşan Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aziz Konukman, Mehmet Şimşek’in misyona geldiği vakit “Türkiye’de fiyatlama davranışını değiştirmemiz lazım” dediğini hatırlatıyor.

Şimşek programının kamunun ve özel dalın sattığı mal ve hizmetlerde gerçekleşen enflasyona nazaran artırım yapmamasını; minimum ücretliler, memurlar ve emeklilerin maaşlarına ise öngörülen enflasyona nazaran artırım yapılmasını öngördüğünü anlatan Prof. Konukman, “Şimşek, bu iki ayak olmazsa enflasyonla uğraş programının başarısız olacağını tekraren vurguladı. Bugüne kadar Şimşek programı çalışanların ziyanına tıkır tıkır işledi. Buna rağmen programın kamu ve özel bölüm ayağı işlemiyor. Bu kesitlerin yaptıkları artırımlar resmi enflasyonun çok üstüne çıkmaya devam ediyor” biçiminde konuşuyor.

Asgari fiyat artırımı tesirli oldu mu?

Başta hizmet kesimi olmak üzere, pek çok bölümde şirketlerin geçmiş maliyet artışlarını üzerine kâr da ekleyerek fiyatlarına yansıttığına işaret eden Konukman, “Eğer enflasyon daima hale geldiyse, bunun nedeni hükümetin savunduğu üzere taban ücretliye ve emekliye yapılan artırımlardan kaynaklanmıyor. Enflasyonun bu kadar yüksek seyretmesi, mal ve hizmetlere yapılan artırımların maliyeti kurtarmaktan çok bu süreçte kar etmek isteyenlerin halinden kaynaklanıyor. İktisat idaresi de bu kâr odaklı fiyat artışlarına sesini çıkarmıyor. Enflasyon yükünü işçiye ödetiyor” değerlendirmesinde bulunuyor.

Konukman’a nazaran, Merkez Bankası faizlerle nasıl oynarsa oynasın, bir mal yahut hizmetin fiyatını belirlerken enflasyonun çok üstünde bir artırım yapılmaya devam edildikçe, enflasyonla uğraş programı başarılı olmayacak.

“Başarısızlığın asıl sorumlusu Erdoğan”

“Peki, Türkiye’de enflasyonun düşme eğilimi gösterse bile hâlâ yüzde 35 üzere çok yüksek bir düzeyde olmasının tek sorumlusu Mehmet Şimşek mi?” diye sorduğumuzda ise Prof. Konukman, şu yanıtı veriyor:

“Unutmayalım ki, bu başkanlık sisteminde bakanların hiçbir siyasi sorumluluğu yok. Son noktada, Mehmet Şimşek de Saray’dan gelen talimatlar ile hareket ediyor. Bu nedenle son iki yılda enflasyon programındaki başarısızlığı, Şimşek’ten çok aslında Erdoğan’ın başarısızlığı olarak görmek gerekiyor.”

Asgari fiyat açlık hududunun altında

Türkiye’de yüksek enflasyon nedeni ile yaşanan gelir kaybı, milyonlarca ailenin son birkaç yılda fakirleşmesine neden olmuş durumda.

Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu’nun (Türk-İş) nizamlı olarak açıkladığı “Açlık-Yoksulluk Sınırı” açıklamasının 2025 Haziran ayı sonuçlarına nazaran, Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin sağlıklı, istikrarlı ve kâfi beslenebilmesi için yapılması gereken aylık besin harcaması fiyatını gösteren açlık sonu, 26 bin 115,18 TL’ye yükseldi.

Gıda harcaması ile giysi, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sıhhat ve gibisi gereksinimler için yapılması zarurî öteki aylık harcamalarının toplam fiyatını gösteren yoksulluk sonu da 85 bin TL’ye yükseldi. Türkiye’de taban fiyat ise 22 bin 104 TL düzeyinde bulunuyor.

SONAR: Halkın yüzde 86’sı minimum fiyata acil artırım istiyor

Kamuoyu araştırma şirketi SONAR’ın yaptığı son anket çalışmasına nazaran, halkın yüzde 86’sı minimum fiyata acil artırım yapılması gerektiğini düşünürken, vatandaşlardan yüzde 69’u ise hayat pahalılığının devam ettiğini belirtiyor. Son haftalarda mali durumunuzda bir düzgünleşme yaşayıp yaşamadığı sorulan vatandaşların yüzde 68,4’ü maddi durumunda gerileme yaşadığını kaydediyor.

Toplum yüksek enflasyon nedeni ile gelir kaybı yaşarken, devlet ise bu periyotta vergi gelirlerinde önemli oranda artış sağlamış durumda. Hazine ve Maliye Bakanlığı rakamlarına göre, 2024’te vergi gelirleri bir evvelki yıla nazaran yüzde 62,3 artarak 7 trilyon 304 milyar 863 milyon liraya çıktı.

“Vergi yükü toplumun üzerinde kaldı”

DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi’nden Prof. Dr. Evren Bolgün, Mehmet Şimşek periyodunda dar gelirli ve emekliler üzerindeki vergi yükünün arttığına işaret ederek, “Vergi oranlarında iki yılda artış var. Bu Şimşek açısından muvaffakiyet olabilir. Lakin kamu harcaması gerekli tasarrufu sağlayamadı. Gereç, kırtasiye, temsil ağırlama üzere kalemlerde küçük tasarruflar yapılmış görünse de gelir siyaseti topluma yük ekledi. Kamu bölümünün buna katılmaması bir başarısızlık” değerlendirmesinde bulunuyor.

“2026 yılı da kayıp üzere görünüyor”

Mehmet Şimşek’in misyona geldiği devirde yüzde 38 olan enflasyonun iki yıl ortadan sonra lakin yüzde 35’e düşürülebildiğine dikkat çeken Prof. Bolgün, şunları söylüyor:

“Büyüme tarafında da aksaklıklar var. 2025 sonu için yüzde 4 bekleniyordu lakin ben yüzde 2,8 büyüme öngörüyorum. Enflasyonda ise bu yıl sonu yüzde 30 ve üzeri bir varsayımım var. Bu yılın da kaybedilmiş olduğu görüşündeyim. Asıl sorun 2026 yılı da kayıp üzere görünüyor. Seçim baskısı nedeniyle 2026 yılında tekrardan yeni bir iktisat programı yapıp, topluma kabul ettirecek bir vakit yok. Erken seçim baskısı da artacak.”

TÜSİAD’dan “rekabet gücü” uyarısı

İş dünyasının aktörleri de Şimşek devrindeki uygulamalardan şikayetlerini, yüksek sesle olmasa da periyot devir lisana getiriyorlar. İhracatçılar yüksek faiz siyaseti nedeniyle dış ticaretin kan kaybettiğine vurgu yaparken, sanayi odaları ise üretime dönük takviyelerin yetersizliğinden yakınıyorlar.

Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği (TÜSİAD) tarafından yakın vakitte açıklanan Maliyet Bazlı Rekabet Gücü Endeksi (TÜSİAD-RGE), Şimşek’in vazifede olduğu son iki yılda sanayicilerin yaşadığı zorlukları yansıtıyor.

2022’den bu yana düşüş eğiliminde olan endeks, Türkiye’nin maliyet bazlı rekabet gücünün 2015 yılı düzeyinin altına indiğine işaret ediyor. Bir öteki deyişle, Türkiye’de imalat bölümünün global pazarlardaki rekabet gücü son 10 yılın taban noktasını görmüş oldu. Bilhassa son iki yıllık süreçte orta malı ve iş gücü maliyetindeki artışa dikkat çeken endeks, rekabet gücünde yıllık bazda yüzde 8,9 oranında gerileme yaşandığını ortaya koydu.

“19 Mart operasyonları kazanımları yok etti”

DW Türkçe’ye konuşan Koç Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz’a nazaran, Türkiye’de son iki yıldır Mehmet Şimşek liderliğinde uygulanan enflasyonla gayret programının hem ücretliler hem de üreticiler açısından başarılı olduğunu söylemek mümkün değil.

Bunun temel sebebinin enflasyonla gayretin iki temel siyaset ayağından biri olan sıkı maliye siyasetinin tesirli biçimde uygulanmaması olduğunu kaydeden Prof. Yılmaz, “Bir de buna 19 Mart’tan bu yana muhalefet üzerinde yargı yoluyla oluşturulan siyasi tahakkümü ekleyebiliriz. Piyasalarda önemli çalkantılara yol açan bu siyasi kararlar Merkez Bankası tarafından enflasyonla çabada sağlanan kazanımların kaybolmasına yol açıyor” diyor.

Para siyaseti açısından bakıldığında, son 18 ayda uygulanan sıkılaştırıcı önlemlerin kredi talebini azaltarak tüketim ve yatırım harcamalarını yavaşlatmada başarılı olduğuna da değinen Prof. Yılmaz, ayrıca yüksek faiz oranlarının Türk Lirası’nın gerçek olarak kıymetlenmesine neden olduğuna ve dış ticarete mevzu malların fiyatlarındaki artışı sınırladığına işaret ediyor.

“Servet vergisi hayata geçirilemedi”

Öte yandan Şimşek devrinde sermaye piyasaları, gayrimenkul ve servet üzerinden yapılması düşünülen vergi düzenlemelerinin hayata geçirilemediğini söz eden Yılmaz, “Türkiye’de hala kıymetli ölçüde vergilendirilemeyen gelir kümeleri bulunuyor. Bütçe denetimini sağlamak için vergi gelirlerinin artırılması zorunlu” diyor.

Geçen yıl gerçekleşen yüzde 4,9’luk bütçe açığının yüzde 3’ünün zelzele harcamaları kaynaklı olduğunu, lakin zelzele harcamaları hariç tutulsa bile yüzde 1,9’luk açığın yüksek olduğunu lisana getiren Yılmaz’a nazaran, başarılı bir enflasyonla uğraş için bütçenin birkaç yıl üst üste fazla vermesi gerekirken, Şimşek tarafından uygulanan mevcut maliye siyasetinin gereğince tesirli olamadığını vurguluyor.

“Seçim yaklaştıkça enflasyon geri plana atılacak”

Haziran ayı prestijiyle hane halkının bir yıl sonrası için enflasyon beklentisinin yüzde 53, gerçek dal beklentinin ise yüzde 39 olduğuna dikkat çeken Yılmaz, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Bu oranlar, programın maksadı olan yüzde 15’lik enflasyon oranının çok üzerindedir ve beklenti idaresinin başarısız olduğunun göstergesidir. Mevcut şartlarda, programın hedeflediği 2027 yılında tek haneli enflasyona ulaşılması mümkün görünmüyor. Öte yandan, en geç 2027 yılında yapılacak olan genel seçimlerin yaklaşması nedeniyle hükümetin toplumun geniş kesitlerini olumsuz etkileyen sıkı para siyasetlerini uzun müddet sürdürmesi mümkün değil. Bu nedenle 2027 seçim periyoduna girilirken, enflasyonla gayret gayelerinin geri plana atılması kaçınılmaz.”

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?