Trump dünyayı değiştirmek için ‘Deli Adam Teorisi’ni kullanıyor

Trump, İran’ın müzakerelere dönebilmesi için iki haftalık bir mühlet verdiğinde de, buna dünyayı inandırdı.

Ancak bu sözlere karşın birkaç gün sonra İran’ı bombaladı.

Tüm bunlar bir şeyi daha net hale getiriyor: Trump’la ilgili en öngörülebilir şey öngörülemezliği. Fikir değiştiriyor, kendisiyle çelişiyor, tutarsız hareket ediyor.

London School of Economics‘te uluslararası ilişkiler profesörü Peter Trubowitz, “[Trump] en azından dış politika alanında Richard Nixon’dan bu yana, tartışmasız en merkezileşmiş siyaset belirleme operasyonunu kurdu” diyor.

Trubowitz’e göre “Bu da siyasi kararları Trump’ın karakterine, tercihlerine ve mizacına daha bağımlı hale getirdi”.

Trump bunu siyasi olarak kullanıyor.

Kendi öngörülemezliğini önemli bir stratejik ve siyasi varlığa dönüştürdü. Öngörülemezliği doktrin haline getirdi.

Ve şimdi bu kişilik özelliği ile dış politikayı ve güvenlik politikalarını yönlendiriyor.

Bu politikalar dünyanın işleyişini değiştiriyor.

Siyaset bilimciler bu durumu “Deli Adam Teorisi” olarak tanımlıyor.

Bu teoriye göre, dünya lideri olan kişi, hasmını tavize zorlamak için mizaç olarak her şeyi yapabileceğine ikna etmeye çalışıyor.

Başarılı bir şekilde kullanıldığında bu bir zorlama biçimi olabilir ve Trump, bunun meyvelerini topladığına inanıyor. ABD’nin müttefiklerini istediği yere getirdiğini savunuyor.

Peki bu yaklaşım düşmanlara karşı da işe yarayabilir mi ?

İyi kurgulanmış oluşu, açıkça belli karakter özelliklerine dayanması ve bunların tahmin edilmesinin daha kolay hale gelmesi bu yaklaşımın kusuru olabilir mi?

Trump, Beyaz Saray’da ikinci dönemine Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin‘i kucaklayarak ve Amerika’nın müttefiklerine saldırarak başladı.

Kanada’nın ABD’nin 51’inci eyaleti olması gerektiğini söyleyerek bu ülkeye hakaret etti.

Müttefiki Danimarka‘ya bağlı özerk bir bölge olan Grönland‘ı ilhak etmek için askeri güç kullanmayı düşünmeye hazır olduğunu söyledi.

Ve ABD’nin Panama Kanalı‘nın mülkiyetini ve kontrolünü geri alması gerektiğini savundu.

NATO Anlaşması’nın 5’inci maddesi, bir üye ülkeye saldırı halinde diğer tüm üyeleri savunmaya gitmekle yükümlü kılıyor.

Trump ülkesinin bu taahhüdüyle ilgili de şüphe yaratan sözler sarf etti.

Muhafazakar Parti’den Adalet Bakanlığı yapmış Dominic Grieve de, “Trans-Atlantik ittifakı şimdilik sona ermiştir” demişti.

SALDIRILAR, HAKARETLER VE KUCAKLAŞMALAR

Beyaz Saray‘dan sızan bir dizi kısa mesaj ile de Trump yönetiminden isimlerin, Avrupa’daki müttefik ülkelere yönelik hakaret içeren bir dil kullandığı ortaya çıktı.

Bu mesajlardan birinde ABD Savunma Bakanı Pete Hegseth, Başkan Yardımcısı JD Vance‘in de aralarında olduğu isimlere, “Avrupalı beleşçilere karşı duyduğunuz nefreti tamamen paylaşıyorum” diyor ve devamında “Zavallılar” ifadesini kullanıyordu.

2025’in ilk aylarında Münih’teki bir zirvede Başkan Yardımcısı JD Vance, ABD’nin artık Avrupa’nın güvenliğinin garantörü olmayacağını söyledi.

Bu, 80 yaşına yaklaşan NATO dayanışmasında yeni bir aşamaya geçildiğine işaret ediyordu.

Profesör Trubowitz, “Trump’ın yaptığı şey, Amerika’nın uluslararası taahhütlerinin güvenilirliği konusunda ciddi şüpheler ve sorular uyandırmak oldu” diyor ve devam ediyor:

“[Avrupa] Bu ülkelerin, güvenlik, ekonomik ya da diğer konularda, ABD ile mutabakat halinde olduklarını düşündükleri tüm başlıklar artık her an müzakereye konu olabilir:

“Bence Trump’ın yörüngesindeki çoğu insan öngörülemezliğin iyi bir şey olduğunu düşünüyor, çünkü bu Donald Trump’ın Amerika’nın nüfuzunu maksimum kazanç için kullanmasını sağlıyor.

“Bu, onun emlak dünyasında yaptığı pazarlıklarda çıkardığı sonuçlardan biri.”

Trump’ın yaklaşımı meyvelerini veriyor.

İngiltere Başbakanı Keir Starmer Avam Kamarası’na İngiltere’nin savunma ve güvenlik harcamalarını GSYH’nin yüzde 2,3’ünden yüzde 2,5’ine çıkaracağını söyledi.

Geçen ay yapılan NATO zirvesinde katkı oranı üye ülkeler için yüzde 5 hedefine yükseltildi ki bu büyük bir artıştı.

Ve bu artış NATO’nun diğer tüm üyeleri tarafından da destekleniyordu.

Trump, Öngörülemezlik Doktrini‘ni uygulayan ilk Amerikan başkanı değil.

ABD Başkanı Richard Nixon, Vietnam Savaşı‘nda, sağlam duran bir “düşmanla” karşı karşıyaydı.

Notre Dame Üniversitesi‘nde uluslararası ilişkiler profesörü olan Michael Desch, Nixon’ın savaşın müzakerelerinde Deli Adam Teorisi‘ne başvurduğunu söylüyor.

Dench, Nixon’ın bir noktada Ulusal Güvenlik Danışmanı Henry Kissinger‘a, “Kuzey Vietnamlı müzakerecilere Nixon’ın deli olduğunu ve ne yapacağını bilemediğinizi söyle… İşler tamamen kontrolden çıkmadan bir anlaşmaya varsanız iyi olur ” dediğini aktarıyor.

University College London‘da siyaset profesörü olan Julie Norman da artık bir Öngörülemezlik Doktrini olduğu görüşüne katılıyor.

Norman “Günden güne ne olacağını bilmek çok zor. Trump’ın yaklaşımı da her zaman bu olmuştur” diyor.

Trump, Atlantik ötesi savunma anlaşmalarında belirsizlik konusundaki ününü başarılı bir şekilde kullandı.

Avrupalı liderlerin Trump’ı yanlarında tutmak için onu pohpohlama ihtiyacı duydukları görüntüsü de ortaya çıktı.

Geçen ay Lahey’de düzenlenen NATO zirvesi tam bir flört buluşmasıydı.

NATO Genel Sekreteri Mark Rutte zirve yolundaki Trump’a kısa mesajlar göndermiş ve bu mesajlar Trump tarafından kamuoyuyla paylaşılmıştı.

Rutte bu mesajlardan birinde, “Tebrikler ve İran’daki kararlı eyleminiz için teşekkürler, bu gerçekten olağanüstüydü” diye yazdı.

Rutte, tüm NATO üyelerinin savunma harcamalarını GSYH’nin yüzde 5’ine çıkarmayı kabul etmeleri için de “On yıllardır hiçbir başkanın başaramadığı bir şeyi başaracaksın” mesajını attı.

Trump’ın ilk döneminde Beyaz Saray iletişim direktörü olarak görev yapan Anthony Scaramucci mesajların Trump cephesindeki yankısı için şu yorumu yapıyor:

Sayın Rutte, [Trump] sizi utandırmaya çalışıyordu. Kelimenin tam anlamıyla Air Force One’da oturmuş size gülüyordu.

ÖNGÖRÜLEMEZLİĞİN ÖNGÖRÜLEBİLİRLİĞİ

Trump’ın Öngörülemezlik Doktrini’nin temelinde yatan zayıflık da bu olabilir.

Ona yapılanlar, Trump’ın övülmeyi arzuladığı fikrine dayanıyor olabilir. Ya da [Trump’la flört eden liderler] kısa vadeli kazançlar peşinde koşarak bunları uzun ve karmaşık süreçlere tercih ediyor olabilirler.

Eğer durum gerçekten buysa ve varsayımları doğruysa, bu, Trump’ın hasımlarını kandırmak için el çabukluğu yapma yeteneğini sınırlayacaktır. Çünkü bu Trump’ın çevresindeki liderlerin, farkında oldukları iyi kurgulanmış ve açıkça belirgin olan karakter özelliklerine göre hareket ettiklerini gösterir.

Bir de Öngörülemezlik Doktrini ya da Deli Adam Teorisi‘nin düşmanlar üzerinde işe yarayıp yaramayacağı sorusu var.

Oval Ofis’te Trump ve Vance’in azarladığı müttefik ülke Ukrayna’nın Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy, bu olay sonrası ABD’ye Ukrayna’nın maden kaynaklarını işletmesi için kârlı imtiyazlar vermeyi kabul etti.

Vladimir Putin ise Trump’ın ne cazibesine ne de tehditlerine boyun eğiyor gibi görünüyor.

Temmuz başında bir telefon görüşmesinin ardından Trump, Putin’in Ukrayna’ya karşı savaşı sona erdirmeye yanaşmamasından dolayı “hayal kırıklığına uğradığını” söyledi.