Türk şirketler Suriye için ‘garanti’ bekliyor

Türkiye ile Suriye devletleri ortasındaki yakın bağlar, Suriye’nin tekrar imarında Türk şirketlerin faal rol alması beklentilerini artırmış durumda. ABD ve AB’den Suriye’ye yönelik yaptırımların kaldırılacağına dair açıklamalar sonrasında, ülkeye yönelik ticaret ve yatırımların artması bekleniyor.

Öte yandan, Türk şirketler Ahmet Şara liderliğindeki yeni Suriye’ye yaptırım yapmak ve ticareti artırmak için ‘garanti’ bekliyor. Suriye’de iş yapmak için finansal kaynakların sağlanmasını ve bölgede yatırım için Hazine garantisi verilmesini isteyen iş dünyası temsilcileri, ticareti garanti altına alacak adımlar atılmadan Suriye’de faaliyet göstermeye sıcak bakmıyorlar.

ABD ve AB’den ‘yaptırım’ açılımı

Mayıs ayında hem ABD hem de AB’den Suriye’ye uzun yıllardır uygulanan ekonomik yaptırımların kaldırılacağına dair iletiler arka arda geldi. ABD Başkanı Donald Trump, 13 Mayıs’ta Suriye’ye yönelik tüm yaptırımların sona erdirileceğini açıklamıştı. 20 Mayıs’ta da AB Dışişleri Kurulu toplantısı sonrasında konuşan Dışişleri ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Kaja Kallas, “Suriye halkının yeni, kapsayıcı ve barışçıl bir Suriye’yi yine inşa etmesine yardımcı olmak istiyoruz. AB, son 14 yıldır her vakit Suriyelilerin yanında yer aldı ve almaya da devam edecek” demişti. 23 Mayıs’ta ise Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Hazine Bakanlığı Suriye’ye yönelik yaptırımların kaldırıldığını ilan etti.

Erdoğan ve Şara İstanbul’da görüştü

ABD Hazine Bakanlığına bağlı Yabancı Varlıkların Denetimi Ofisi (OFAC) tarafından yayımlanan “Genel Lisans 25 (GL 25)” ile, Suriye Yaptırımlar Yönetmeliği kapsamında yasaklanan süreçlere müsaade verildi. ABD Dışişleri Bakanlığı da “Caesar Suriye Sivil Müdafaa Yasası (Caesar Act)” kapsamında bir muafiyet kararı yayımlayarak, müttefik ülkelerin ve bölge aktörlerinin Suriye ile ekonomik bağlantılarını güçlendirmesinin önünü açtı.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD ve AB’nin Suriye’ye yönelik yaptırımları kaldırma kararından çabucak sonra, 24 Mayıs’ta Suriye Cumhurbaşkanı Ahmed Şara’yı İstanbul’daki Dolmabahçe Çalışma Ofisi’nde kabul etti. Görüşme sonrası yapılan açıklamalarda, Türkiye ile Suriye ikili bağları ele alınırken, başta güç, savunma ve ulaştırma olmak üzere ekonomik ilgilerin geliştirilmesine vurgu yapıldı.

Yaşanan bu gelişmelerin Türkiye iş dünyası için ne mana söz ettiği ise merak konusu.

“Türk firmalarının işi kolaylaştı”

DW Türkçe’ye konuşan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Suriye İş Konseyi Başkanı İbrahim Fuat Özçörekçi, ABD ve AB tarafından uygulanan yaptırımların kaldırılmasıyla birlikte, Suriye’de faaliyet gösteren ya da faaliyette bulunmayı planlayan Türk firmaları açısından yatırım ve iş birliği imkanlarının kıymetli ölçüde kolaylaştığını söylüyor.

Özellikle bankacılık dalında yaşanacak açılımların döviz transferlerinin daha rahat gerçekleştirilmesini sağladığını tabir eden Özçörekçi, “Bu gelişmeyle eş vakitli olarak Dünya Bankası üzere memleketler arası kuruluşlarla Suriye özelinde yatırımların fonlanması ve sigortalanmasına ait görüşmeler sürdürülüyor. Milletlerarası kaynaklardan yatırım fonlarının temin edilmesi ve yapılacak yatırımların sigortalanabilmesi, karşılaşılan temel meselelerin büyük ölçüde giderilmesini mümkün kılıyor” diyor.

“Suriye’den iş birliği için yüksek talep var”

Özçörekçi’ye nazaran, yatırımların finansmanına erişim ve yatırımların sigortalanabilmesi Türk yatırımcıların önünü açacak en önemli ögeler ortasında yer alıyor. Suriye’de iş yapmak isteyen memleketler arası firmaların da Türk ortaklara yönelik önemli bir arayış içinde olduklarına işaret eden Özçömekçi, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Yaptırımların kaldırılmasının akabinde, Suriye’ye yönelik giriş-çıkış taleplerinde ve genel hareketlilikte gözle görülür bir artış yaşandığı açıkça tabir edilebilir. Suriye tarafında da Türk firmalarıyla iş birliğine yönelik yüksek seviyede bir talep kelam konusu. Bilhassa güç, liman idaresi, kamuya ilişkin fabrikaların modernizasyonu ve kamu-özel sektör iş birliği (PPP) modeliyle işletilmesi, inşaat ve altyapı projeleri, inşaat gereçleri, besin, dokumacılık ve plastik üzere dallarda dikkate paha bir hareketlilik gözlemleniyor.”

Yeni rejimle birlikte ihracat süratle arttı

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran, Mart 2011’de patlak veren iç savaş öncesinde Türkiye ile Suriye ortasında 1,5 milyar dolar civarında olan dış ticaret hacminin kısa müddette 5 milyar dolara çıkarılması hedefleniyordu.

Türkiye’nin Suriye’ye ihracatı 2011 yılında 1,6 milyar dolar iken, 2012’de iç savaşın ülke geneline yayılması sonrasında 498 milyon dolara kadar geriledi. Lakin sonrasında bölgedeki karmaşaya karşın süratli toparlanan Türk şirketlerinin Suriye’ye ihracatı 2014’te 2,3 milyar dolar, 2015-2020 devrinde ise 1,6 ila 1,9 milyar dolar ortasında seyretti. Türk şirketlerinin Suriye’ye sattığı mal ve hizmetler, 2023 yılında 2 milyar dolar, 2024 yılında ise 2,2 milyar dolar olarak gerçekleşti.

8 Aralık 2024’te muhaliflerin başşehir Şam’ı ele geçirmesi sonrasında yaşanan rejim değişikliği sonrasında ise Türkiye’nin ihracatında geçmiş yıllara nazaran çarpıcı bir artış gözleniyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) datalarına nazaran, 1 Ocak- 30 Nisan ortasında Suriye’ye yapılan ihracat, geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 37 artışla 670 milyon dolar oldu.

Peki yaptırımların kaldırılacak olması ile yeni bir fırsat yakalayan Türk şirketleri, Suriye’de yatırım yapmak için hangi şartların sağlanmasını istiyor?

İş dünyası süreci yakından takip ediyor

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Lider Yardımcısı ve Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri (GAİB) Başkanı Fikret Kileci, Gaziantep başta olmak üzere Türkiye’nin Suriye’ye yakın kentlerindeki şirketlerin yeni süreci yakından takip ettiklerini söylüyor.

“Bizim Suriye ile hem akrabalık ilgilerimiz hem de uzun yıllara dayanan ticari iş birliklerimiz var” diyen Fikret Kileci, bunun Suriye’nin yine ayağa kaldırılmasında çok kıymetli bir avantaj sağladığına işaret ediyor.

Öte yandan yalnızca Türkiye için değil, Suriye’de iş yapmaya hazırlanan tüm ülkeler için kimi bankacılık faaliyetlerinin olgunlaşması ve güvenliğin tam olarak sağlanması gerektiğinin altını çizen Kileci, “Ayrıca hem güç tedariği hem de lojistik alanında eksikler giderilmeli ki, yatırımlar sağlıklı bir formda ilerleyebilsin. Şayet bunlar sağlanırsa, biz bilhassa Güneydoğulu şirketler olarak Suriye’ye her türlü takviyesi vermeye hazırız” formunda konuşuyor.

“Finansman gereksinimi karşılanmalı”

Türkiye iş dünyası temsilcileri, Suriye ile ticari bağların geliştirilmesi için devletin Hazine garantisi vermesi gerektiğine de vurgu yapıyor.

DW Türkçe’ye konuşan Akdeniz Mobilya, Kağıt ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği (AKAMİB) Onursal Lideri Bülent Aymen, Suriye’de yeni rejimin dünya tarafından kabul görmesi konusunda olumlu bir tablo olduğuna vurgu yapsa da, Türk şirketlerinin bölge ile ticareti hızlandırabilmesi için ‘taşların yerine oturması’ gerektiğinin altını çiziyor.

“Şimdilik büyük ölçekli ticari muahedeler yapmıyoruz lakin ABD-AB yaptırımlarının kalkacağına dair telaffuzlar bile bir hareket yarattı” diyen Bülent Aymen, kuralların daha da olgunlaşmasıyla Suriye’nin yine kalkınması için harekete geçmeye hazır olduklarını kaydediyor.

Aymen, “Özellikle Suriye’de büyük ihalelere girecek Türk firmaları için Hazine garantisi verilmesi, ayrıyeten Batılı ülkelerden kaynak girişi olması gerekiyor. Bu gelişmelerin 2025’te değil de 2026 içerisinde olmasını bekliyorum. Asıl o vakit Türk şirketler için kıymetli fırsatlar gündeme gelecek” diye konuşuyor.

“Kaynak eksikliği sınırlayıcı bir faktör”

Suriye’de birinci etapta bilhassa yıkılan kentlerin tekrar ayağa kaldırılması için yüzbinlerce yeni konut inşa edilmesi gerekiyor. Diğer ülkelere göçen Suriyelilerin yine ülkelerine dönmesi için de konut gereksiniminin karşılanması kritik kıymet taşıyor.

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Çelik Üreticileri Derneği Genel Sekreteri Veysel Yayan’a nazaran, yaptırımların kaldırılacak olması ile oluşan olumlu havaya karşın Suriye’de yeni rejim hala sağlam temeller üzerine oturmuş değil.

Bu nedenle Suriye ile ticaret yapmak isteyen yahut bölgede direkt yatırım yapmak isteyen Türk firmalarının hala bir itimat sorunu yaşadığını lisana getiren Yayan, “İstikrar olan bir yerde doğal olarak başta konut gereksinimi olmak üzere altyapı yatırımlarının başlaması gerekiyor. Lakin bu mevzuda kaynak yetersizliği sınırlayıcı bir faktör. Kaynak olmayan bir yerde bu yatırımları yapmak mümkün değil” değerlendirmesinde bulunuyor.

“Bir garantiye muhtaçlığımız var”

Uluslararası finans kurumları ve komşu ülkelerin Suriye’ye yapılacak yatırımlar için dayanak sağlaması gerektiğinin altını çizen Veysel Yayan, “Suriye’de hem devlete hem şirketlere kredi sağlanması, kaynak sağlanması gerekiyor. Yatırımların kalkıyor olması olumlu bir gelişme lakin devamında finansal araçların da devreye sokulmasını bekliyoruz. Finansal olarak bir teminata, bir garantiye gereksinimimiz var” diyor.

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Suriye iktisadının savaş boyunca 800 milyar dolar kaybettiğini açıklarken, Katar merkezli araştırma enstitüsü Middle East Council on Küresel Affairs ise Suriye’nin tekrar inşası için 600 milyar dolara gereksinim olduğunu açıklamıştı.

DW Türkçe’ye nasıl manisiz erişebilirim?